Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak przebiega proces estryfikacji?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

3) projektuje i przeprowadza reakcje estryfikacji; pisze równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi; wskazuje funkcję stężonego HIndeks dolny 2₂SOIndeks dolny 4₄.

Zakres rozszerzony

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

3) projektuje i przeprowadza reakcje estryfikacji; pisze równania reakcji alkoholi z kwasami nieorganicznymi i karboksylowymi; wskazuje na funkcję stężonego H2SO4.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• analizuje przebieg procesu estryfikacji pod względem warunków niezbędnych do jej przeprowadzenia;

• proponuje metody otrzymywania estrów;

• projektuje doświadczenie, w wyniku którego można otrzymać ester.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• wirtualne laboratorium;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny;

• okienko informacyjne.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, kreda/marker;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje pytanie: „Czy obecnie stosuje się estry do produkcji perfum?”.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie przypominają budowę estrów.

3. Ustalenie celów. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami określa cele lekcji, które zapisują sobie w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji estryfikacji”. Nauczyciel poprzez losowanie dzieli uczniów na grupy i rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie wybierają odpowiednie szkło i odczynniki, znajdujące się na stole laboratoryjnym, układają zasady procedury przeprowadzenia eksperymentu – chętni uczniowie podają je na forum klasy, ostatecznie nauczyciel zatwierdza instrukcję wykonania. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie, na forum całej klasy, następuje weryfikacja pod względem merytorycznym, uczniowie wyciągają wspólne wnioski. Chętny uczeń zapisuje na tablicy równanie reakcji na wzorach sumarycznych i półstruktruralnych/strukturalnych oraz wyjaśnia przebieg tej reakcji.

2. Nauczyciel wyświetla z e‑materiału w sekcji „Przeczytaj” na tablicy multimedialnej – proces akoholizy oraz estryfikacji na przykładzie monosacharydu – i omawia razem z uczniami przebieg obu reakcji.

3. Uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują przykłady reakcji estryfikacji na wzorach półstrukturalnych/strukturalnych, które podaje nauczyciel, np. otrzymywanie octanu butylu, butanianu propylu, mrówczanu pentylu.

4. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu, daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu. Po wyznaczonym czasie, chętni uczniowie mogą zaprezentować swoje efekty na forum klasy.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

2. Uczniowie nieobecni na lekcji pracują z wirtualnym laboratorium.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium uczniowie mogą wykorzystać podczas przygotowywania się do lekcji czy pracy kontrolnej. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą medium wykorzystać do uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Doświadczenie chemiczne – „Badanie reakcji estryfikacji”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: statywy do probówek, probówki, łapy drewniane, pipety, zlewki, trójnogi, siatki metalowe.

Odczynniki chemiczne: mogą być różne kwasy organiczne i alkohole: kwas octowy, kwas mrówkowy, kwas propionowy, kwas butanowy, kwas pentanowy, metanol, etanol, propan‑1-ol, butan‑1-ol, pentan‑1-ol, stęż. kwas siarkowy(VI), woda.

2. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

3. Karta pracy ucznia: