Autorka: Bożena Święch

Przedmiot: język polski

Temat: Wojna jako próba człowieczeństwa. Ocalenie Stanisława Balińskiego.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: (…) literatura wojny i okupacji lat 1945‑1989 krajowa i emigracyjna;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę (…) przerzutnię i określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi: poddaje ją refleksji;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, (...) biograficzny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackie wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym (…);

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

1) rozumie pojęcie znaku językowego oraz języka jako systemu znaków; rozróżnia typy znaków i określa ich funkcje w tekście;

2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) określa funkcje języka: poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (dostosowanie języka do sytuacji komunikacyjnej) oraz społeczną (budowanie wspólnoty regionalnej, środowiskowej, narodowej);

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

- analizuje wpływ doświadczenia wojny na ludzkie życie; postawy, wybory;

- definiuje pojęcia związane z tematem lekcji: ocalenie, człowieczeństwo;

- rozpoznaje w interpretowanym wierszu konteksty: historyczny, biograficzny i egzystencjalny;

- wymienia na podstawie wiersza cechy człowieka ocalonego;

- uzasadnia swoje wypowiedzi związane z człowieczeństwem poddanym próbie wojny;

- bada funkcjonalność zastosowanych w wierszu poetyckich środków wyrazu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa kontrolowana;

• porządkowanie skojarzeń;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim;

• praca z tekstem teoretycznym;

• analiza i analiza porównawcza.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• kartka z tekstem wiersza Ocalenie, kartka z tabelką do ćwiczenia doskonalącego umiejętności analizy porównawczej.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1.  Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie znanych im tekstów kultury wypowiedzieli się na temat wybranego przez siebie bohatera, który przeżył wojnę.

2. Uczniowie prezentują swoje wypowiedzi, akcentują wpływ wojny na późniejsze życie wybranej postaci.

3. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów i podaje temat oraz cel lekcji.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel proponuje uczestnikom zajęć ćwiczenia słownikowe związane z wyrazem „człowieczeństwo”. Uczniowie wymieniają przykładowo: być człowiekiem, zachowywać się jak człowiek, zrobić z kogoś człowieka, człowiek człowiekowi wilkiem, człowiek miarą wszechrzeczy, ludzie ludziom zgotowali ten los, człowiek z krwi i kości.

2. Uczniowie zapisują zdanie: Miarą człowieczeństwa jest: ...

Kończą zdanie, dopisując trzy, najważniejsze według nich, propozycje wartości, np. Miarą człowieczeństwa jest: miłość, sumienie, sprawiedliwość. Po uzupełnieniu dyskutują, uzasadniają swoje wybory i wybierają wartości najczęściej powtarzające się w ich wypowiedziach.

3. Przed zapoznaniem się z wierszem Ocalenie uczniowie dyskutują na temat: Co jest miarą człowieczeństwa w czasie wojny? Zastanawiają się, czy wskazane wartości będą się różniły od tych opisanych na początku lekcji. Następnie zapoznają się z wierszem Stanisława Balińskiego Ocalenie i wykonują dołączone do niego ćwiczenia:

- określają podmiot liryczny i bohaterów wiersza (ofiary, cywile - żołnierze, oprawcy);

- opisują obrazy przedstawione w wierszu, można zrobić krótkie ćwiczenie polegające na napisaniu relacji reporterskiej na podstawie tekstu;

- analizują metafory i porównania, określają, jaką pełnią funkcję.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie na podstawie analizy wiersza określają cechy człowieka ocalonego.

Dostrzegają, że ocalony:

- reprezentuje całą ludzkość;

- jest ofiarą;

- jest smutny;

- czuje żal,

- milczy;

- nie skarży się, 

- cierpi.

2. Uczniowie analizują sens wędrówki człowieka ocalonego. Zauważają, że człowiek podnosi się z upadku moralnego, idzie dalej, jego wędrówka symbolizuje wiarę w ludzkość.

3. Nauczyciel prosi uczniów o wypowiedzi związane z interpretacją tematu lekcji. Jest to forma ewaluacji zajęć.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej.

1. Zapoznaj się z omówieniem obrazowania apokaliptycznego i napisz notatkę, w której wyjaśnisz, w jaki sposób wykorzystuje ten zabieg Stanisław Baliński w wierszu Ocalenie.

Obrazowanie apokaliptyczne – przedstawianie świata zmierzającego ku zagładzie wskutek działania sił zła. Źródłem obrazowania apokaliptycznego jest Apokalipsa św. Jana – ostatnia księga Pisma Świętego, opisująca kres ludzkości, Sąd Ostateczny i powtórne przyjście Chrystusa. Elementami typowymi dla obrazowania apokaliptycznego są obrazy śmierci, zniszczenia, katastrof naturalnych, postaci fantastycznych (diabeł, potwory) (e‑materiał).

Materiały pomocnicze:

• Przewodnik metodyczny dla koordynatorów sieci współpracy, zeszyt 3, ORE 2012, s. 22‑25.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapę myśli  można wykorzystać jako podsumowanie lekcji.