Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Temat: Najprostszy, a zarazem najważniejszy z alkenów.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

3) opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji: spalania, addycji (przyłączania): ${\text{H}}_2$, ${\text{Cl}}_2$, $\mathrm{HCl}$, ${\text{H}}_2\text{O}$; polimeryzacji; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); pisze odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

4) opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji: spalania, addycji: ${\mathrm{H}}_2,{\mathrm{Cl}}_2$ i ${\text{Br}}_2$, $\mathrm{HCl}$ i $\mathrm{HBr}$, ${\text{H}}_2\text{O}$, polimeryzacji; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); opisuje zachowanie alkenów wobec wodnego roztworu manganianu(VII) potasu; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne, samokontrola podczas nauki.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia budowę i właściwości fizykochemiczne etenu;

• analizuje sposoby otrzymywania etenu i pisze odpowiednie równania reakcji;

• pisze równania reakcji, w jakich bierze udział eten;

• opisuje wpływ etenu na dojrzewanie owoców i warzyw;

• proponuje metody identyfikacji etenu.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• burza mózgów;

• analiza tekstu źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• mapa myśli;

• film samouczek;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda;

• aplikacja Kahoot! czy Quizizz;

• podręczniki.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której widoczna jest gałązka z zielonymi i czerwonymi pomidorami, po czym zadaje pytania z wprowadzenia do lekcji: Co łączy eten z pomidorem? Na czym polega kraking i jaki związek z tym procesem ma najprostszy gaz z grupy alkenów? Jakie właściwości posiada eten i dlaczego uznawany jest za najważniejszy w swoim szeregu homologicznym?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. W parach otrzymują od nauczyciela samoprzylepne karteczki, na których mają wymienić cechy alkenów (jedna cecha na jednej karteczce), po czym umieszczają karteczki na tablicy, a nauczyciel dokonuje ich weryfikacji i odczytuje na głos te wszystkie propozycje. Pozostali uczniowie weryfikują poprawność merytoryczną podanych propozycji.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem „Pierwszy z szeregu” w części „Przeczytaj” i wykonanie polecenia 1 (mapy myśli). Sporządzanie mapy pojęciowej wokół najważniejszych cech etenu. Efektem sporządzonej mapy pojęciowej ma być poznanie cech charakterystycznych etenu oraz definicji: nienasycony, addycja, alkeny, szereg homologiczny, kraking.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy część sekcji „Przeczytaj” – „Co łączy eten z pomidorem” – z e‑materiału, po czym dzieli uczniów na grupy dwuosobowe. Ich zadaniem jest wykonanie polecenia nr 2, w którym mają zaproponować problem badawczy, postawić hipotezę i sformułować wnioski. Na wykonanie zadania nauczyciel przeznacza 5 min. Uczniowie pracują bez zaglądania do odpowiedzi i wskazówek. Po tym czasie chętna osoba z każdej grupy zapisuje propozycje rozwiązania problemu na tablicy. Następnie, wraz z nauczycielem, ustalają jedną wspólną wersję i porównują ją z odpowiedzią zamieszczoną w tekście.

3. Dyskusja podsumowująca pracę z tekstem. Proponowany temat dyskusji: Etylen jako czynnik przyspieszający dojrzewanie owoców. Uczniowie wraz z nauczycielem omawiają wady i zalety stosowania etylenu jako czynnika przyspieszającego dojrzewanie owoców. Do tego celu może posłużyć im karta pracy, którą prowadzący rozdaje wszystkim w formie papierowej.

4. Nauczyciel odsyła uczniów do kolejnej części e‑materiału – filmu samouczka – w którym przedstawione są reakcje otrzymywania etenu oraz te, w jakich eten bierze udział. Po zakończeniu filmu, uczniowie samodzielne wykonują zadania zawarte w medium. W razie pytań nauczyciel udziela wskazówek do ich rozwiązania. Po kilku minutach chętne osoby odczytują swoje odpowiedzi na forum klasy. W razie problemów, nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują po kolei zadania. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje im określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi. Pozostali ustosunkowują się do niej, proponując swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania, które może też wykorzystać do ułożenia quizu z zastosowaniem aplikacji Kahoot! czy Quizizz z wykorzystaniem smartfonów/tabletów: Jaka jest rozpuszczalność etenu w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych? Mając w dwóch zamkniętych probówkach etan i eten, jak zidentyfikujesz oba te gazy? Na czym polega reakcja addycji elektrofilowej w przypadku etenu? Jakie powiązanie ma etylen z bananami?

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Dziś nauczyłem/łam się...

• Zrozumiałem/łam, że...

• Zaskoczyło mnie...

• Dowiedziałem/łam się...

• Łatwe było dla mnie...

• Trudność sprawiało mi...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się” oraz przygotowują „pigułkę wiedzy” o właściwościach chemicznych alkenów. W notatce powinni uwzględnić informacje dotyczące reakcji, w jakich biorą udział alkeny, m.in. reakcje spalania.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie, w ramach lekcji odwróconej, mogą zapoznać się z zawartością filmu samouczek i przygotować do pracy na zajęciach. Nieobecni na lekcji mogą nadrobić zaległości.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach): Jaka jest rozpuszczalność etenu w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych? Mając w dwóch zamkniętych probówkach etan i eten, jak zidentyfikujesz oba te gazy? Na czym polega reakcja addycji elektrofilowej w przypadku etenu? Jakie powiązanie ma eten z bananami?

2. Podręczniki do dyspozycji na lekcji:

• K. Dudek‑Różycki , M. Płotek, T. Wichur, Kompendium terminologii oraz nazewnictwa związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Kraków 2020.

• K. Dudek‑Różycki , M. Płotek, T. Wichur, Węglowodory. Repetytorium i zadania, Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Kraków 2020.

• K. H. Lautenschläger, W. Schröter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium chemii, tłum. A. Dworak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

• R. T. Morrison, R. N. Boyd, Chemia organiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, t. 1.

2. Karta pracy ucznia – Zalety i wady: