Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak
Temat: Najprostszy, a zarazem najważniejszy z alkenów.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
XIII. Węglowodory. Uczeń:
3) opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji: spalania, addycji (przyłączania): , , , ; polimeryzacji; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); pisze odpowiednie równania reakcji.
Zakres rozszerzony
XIII. Węglowodory. Uczeń:
4) opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji: spalania, addycji: i , i , , polimeryzacji; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); opisuje zachowanie alkenów wobec wodnego roztworu manganianu(VII) potasu; pisze odpowiednie równania reakcji.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne, samokontrola podczas nauki.
Cele operacyjne
Uczeń:
omawia budowę i właściwości fizykochemiczne etenu;
analizuje sposoby otrzymywania etenu i pisze odpowiednie równania reakcji;
pisze równania reakcji, w jakich bierze udział eten;
opisuje wpływ etenu na dojrzewanie owoców i warzyw;
proponuje metody identyfikacji etenu.
Strategie nauczania:
asocjacyjna.
Metody i techniki nauczania:
pogadanka;
burza mózgów;
analiza tekstu źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
dyskusja dydaktyczna;
mapa myśli;
film samouczek;
technika zdań podsumowujących.
Formy pracy:
praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca w parach;
praca indywidualna.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda;
aplikacja Kahoot! czy Quizizz;
podręczniki.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której widoczna jest gałązka z zielonymi i czerwonymi pomidorami, po czym zadaje pytania z wprowadzenia do lekcji: Co łączy eten z pomidorem? Na czym polega kraking i jaki związek z tym procesem ma najprostszy gaz z grupy alkenów? Jakie właściwości posiada eten i dlaczego uznawany jest za najważniejszy w swoim szeregu homologicznym?
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. W parach otrzymują od nauczyciela samoprzylepne karteczki, na których mają wymienić cechy alkenów (jedna cecha na jednej karteczce), po czym umieszczają karteczki na tablicy, a nauczyciel dokonuje ich weryfikacji i odczytuje na głos te wszystkie propozycje. Pozostali uczniowie weryfikują poprawność merytoryczną podanych propozycji.
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Faza realizacyjna:
Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem „Pierwszy z szeregu” w części „Przeczytaj” i wykonanie polecenia 1 (mapy myśli). Sporządzanie mapy pojęciowej wokół najważniejszych cech etenu. Efektem sporządzonej mapy pojęciowej ma być poznanie cech charakterystycznych etenu oraz definicji: nienasycony, addycja, alkeny, szereg homologiczny, kraking.
Nauczyciel wyświetla na tablicy część sekcji „Przeczytaj” – „Co łączy eten z pomidorem” – z e‑materiału, po czym dzieli uczniów na grupy dwuosobowe. Ich zadaniem jest wykonanie polecenia nr 2, w którym mają zaproponować problem badawczy, postawić hipotezę i sformułować wnioski. Na wykonanie zadania nauczyciel przeznacza 5 min. Uczniowie pracują bez zaglądania do odpowiedzi i wskazówek. Po tym czasie chętna osoba z każdej grupy zapisuje propozycje rozwiązania problemu na tablicy. Następnie, wraz z nauczycielem, ustalają jedną wspólną wersję i porównują ją z odpowiedzią zamieszczoną w tekście.
Dyskusja podsumowująca pracę z tekstem. Proponowany temat dyskusji: Etylen jako czynnik przyspieszający dojrzewanie owoców. Uczniowie wraz z nauczycielem omawiają wady i zalety stosowania etylenu jako czynnika przyspieszającego dojrzewanie owoców. Do tego celu może posłużyć im karta pracy, którą prowadzący rozdaje wszystkim w formie papierowej.
Nauczyciel odsyła uczniów do kolejnej części e‑materiału – filmu samouczka – w którym przedstawione są reakcje otrzymywania etenu oraz te, w jakich eten bierze udział. Po zakończeniu filmu, uczniowie samodzielne wykonują zadania zawarte w medium. W razie pytań nauczyciel udziela wskazówek do ich rozwiązania. Po kilku minutach chętne osoby odczytują swoje odpowiedzi na forum klasy. W razie problemów, nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.
Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują po kolei zadania. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje im określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi. Pozostali ustosunkowują się do niej, proponując swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania, które może też wykorzystać do ułożenia quizu z zastosowaniem aplikacji Kahoot! czy Quizizz z wykorzystaniem smartfonów/tabletów: Jaka jest rozpuszczalność etenu w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych? Mając w dwóch zamkniętych probówkach etan i eten, jak zidentyfikujesz oba te gazy? Na czym polega reakcja addycji elektrofilowej w przypadku etenu? Jakie powiązanie ma etylen z bananami?
Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Dziś nauczyłem/łam się...
Zrozumiałem/łam, że...
Zaskoczyło mnie...
Dowiedziałem/łam się...
Łatwe było dla mnie...
Trudność sprawiało mi...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się” oraz przygotowują „pigułkę wiedzy” o właściwościach chemicznych alkenów. W notatce powinni uwzględnić informacje dotyczące reakcji, w jakich biorą udział alkeny, m.in. reakcje spalania.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie, w ramach lekcji odwróconej, mogą zapoznać się z zawartością filmu samouczek i przygotować do pracy na zajęciach. Nieobecni na lekcji mogą nadrobić zaległości.
Materiały pomocnicze:
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach): Jaka jest rozpuszczalność etenu w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych? Mając w dwóch zamkniętych probówkach etan i eten, jak zidentyfikujesz oba te gazy? Na czym polega reakcja addycji elektrofilowej w przypadku etenu? Jakie powiązanie ma eten z bananami?
Podręczniki do dyspozycji na lekcji:
K. Dudek‑Różycki , M. Płotek, T. Wichur, Kompendium terminologii oraz nazewnictwa związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Kraków 2020.
K. Dudek‑Różycki , M. Płotek, T. Wichur, Węglowodory. Repetytorium i zadania, Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Kraków 2020.
K. H. Lautenschläger, W. Schröter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium chemii, tłum. A. Dworak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.
R. T. Morrison, R. N. Boyd, Chemia organiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, t. 1.
Karta pracy ucznia – Zalety i wady: