Autor: Miłosz Biedrzycki

Temat: Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, Zapomnij o mnie. Okoliczności powstania III części Dziadów Adama Mickiewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna okoliczności powstania III części Dziadów Adama Mickiewicza;

• odczyta utwór Adama Mickiewicza w kontekście historycznym i biograficznym;

• scharakteryzuje obraz cierpienia młodzieży polskiej ukazany w III części Dziadów.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z materiałem multimedialnym – linią chronologiczną. W ramach samodzielnej pracy uzupełniają wiadomości o tle historycznym wydarzeń związanych z powstaniem III części Dziadów, jako przygotowanie do wykonania polecenia z sekcji „Linia chronologiczna”. Następnie zapoznają się z informacjami z sekcji „Przeczytaj” dotyczącymi tajnych stowarzyszeń młodzieży wileńskiej – filomatów i filaretów.

2. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat problemów związanych z nauką szkolną i studiowaniem w warunkach opresyjnej władzy. Może zostać poruszone np. zagadnienie potencjalnego konfliktu między potrzebą zdobywania wykształcenia i kwalifikacji zawodowych a działalnością patriotyczną i antysystemową. Nauczyciel zachęca uczniów do formułowania refleksji na podstawie wiadomości z literatury, kultury popularnej, a być może również przekazów rodzinnych (np. konspiracyjny NZS i inne nielegalne organizacje młodzieżowe w latach 80. XX w.).

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiały i wprowadza w temat lekcji, zwracając uwagę na znaczenie dwóch planów czasowych: historycznego tła dramatu i zaangażowania Mickiewicza w przedstawione w nim wydarzenia oraz przywołania przez niego tych wydarzeń dekadę później, w momencie pisania dzieła. Nauczyciel krótko nakreśla okoliczności biograficzne momentu powstania III części Dziadów (dyskomfort autora z powodu niewzięcia udziału w powstaniu listopadowym) i wskazuje na ekspiacyjną funkcję dramatu w twórczości Mickiewicza.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z pozostałą treścią sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy (4–5 grup); uczniowie w zespołach wykonują polecenie 1 z sekcji „Linia chronologiczna”. Wybrane osoby z każdej grupy referują wyniki pracy, pozostali uczniowie i nauczyciel komentują.

3. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenie 2 z sekcji „Sprawdź się”. Wybrana para przedstawia rozwiązanie.

4. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia 1, 3 i 6 z sekcji „Sprawdź się” i porównują odpowiedzi z kolegą lub koleżanką. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel komentuje.

5. Czytanie dramatyczne: wybrani uczniowie odczytują fragmenty III części Dziadów oraz pracy historycznej Joachima Lelewela, stanowiące tekst źródłowy do ćwiczeń 4 i 5 z sekcji „Sprawdź się”, z podziałem na role: Tomasza, Żegoty i Joachima Lelewela. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, że postacie dramatu mają konkretne pierwowzory historyczne, w tym przypadku: Tomasza Zana i Ignacego Domeykę, nawiązując do zestawu slajdów, z którymi uczniowie zapoznali się w sekcji „Przeczytaj”. Byłoby pożądane, żeby nauczyciel poszerzył informacje dotyczące tych dwóch postaci, w szczególności – wskazując na ich dokonania w dziedzinie nauk przyrodniczych i wkładu w eksplorację azjatyckiej części imperium rosyjskiego (Zan) i Ameryki Południowej (Domeyko); może to być punkt wyjścia do refleksji nad rozbieżnością między bogatymi życiorysami realnych osób a sprowadzaniem ich do roli emblematów martyrologii narodowej pod wpływem dramatu Mickiewicza.

6. Uczniowie wspólnie wykonują ćwiczenia 4 i 5 z sekcji „Sprawdź się” w formie burzy mózgów. Nauczyciel moderuje, wybrani uczniowie zapisują wnioski, stanowiące odpowiedzi do ćwiczeń.

7. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy, z których jedna wykonuje ćwiczenie 7, a druga – ćwiczenie 8 z sekcji „Sprawdź się”. Wybrane osoby z każdej z grup prezentują odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i przeprowadza krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel ponownie kieruje uwagę uczniów na okoliczności powstania utworu – dyskomfort Adama Mickiewicza wywołany niewzięciem udziału w powstaniu listopadowym, ostentacyjny biografizm dramatu jako rodzaj usprawiedliwienia się i wskazania na inne zasługi autora. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat kompensacyjnych i ekspiacyjnych motywów działań ludzi w następstwie wyborów, ocenianych później przez nich samych negatywnie – jako przygotowanie do pracy domowej. Przykładowe tematy, które można by poruszyć: fabuła powieści Lord Jim Josepha Conrada (jeżeli niektórzy z uczniów znają tę książkę), odmienne postawy Czesława Miłosza i poetów z kręgu „Sztuki i Narodu” w czasie II wojny światowej, zagadnienie „bojowników ostatniej godziny” (np. osoby słabo zaangażowane w działania konspiracyjne w czasie stanu wojennego, nadrabiające to ostentacyjnym antykomunizmem po zmianie ustroju w Polsce) itp., w zależności od doświadczeń uczniów i wyczucia nauczyciela.

Praca domowa:

1. „Zaniechanie i zadośćuczynienie”. Na podstawie któregoś ze znanych ci tekstów kultury bądź doświadczeń z własnego otoczenia omów zagadnienie niesprostania sytuacji w chwili próby i wpływ takiego zdarzenia, pozytywny bądź negatywny, na dalsze działania człowieka.

Materiały pomocnicze:

• Juliusz Kleiner, Istota utworu dramatycznego, w: Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprac. Janusz Degler, Wrocław 1988.

• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać materiał multimedialny do podsumowania lekcji.