Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: Język polski
Temat: Wizja gór w Melodii mgieł nocnych i Na Skalnym PodhaluKazimierza Przerwy‑Tetmajera
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.
Cele operacyjne. Uczeń:
rozpoznaje cechy poetyki wiersza Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) i zbioru opowiadań Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera;
porównuje kreację górskiego pejzażu w Melodii mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) i Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera;
analizuje wskazane teksty literackie w kontekście historycznoliterackim i kierunków: impresjonizmu, symbolizmu;
rozpoznaje nawiązania do tradycji i mowy góralskiej we wskazanych tekstach.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca:
Uczniowie rozmawiają o swoich wrażeniach z pobytu w górach. Mówią o uczuciach, wspomnieniach, nazywają emocje. Mówią też o warunkach bezpiecznej wędrówki i zasadach dbania o piękno krajobrazu górskiego.
Nauczyciel podaje cel lekcji i temat zajęć.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.
Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły. Pierwszy wykonuje zamieszczone w e‑materiale ćwiczenia do wiersza Melodia mgieł nocnych, drugi wykonuje ćwiczenia dotyczące Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Po wykonaniu ćwiczeń wybrani uczniowie z obu zespołów wymieniają się odpowiedziami do poszczególnych zadań.
Nauczyciel zadaje pytania:
- Tatry w wierszu Melodia mgieł nocnych fascynują czy przerażają?
- Józek Smaś imponuje swoją postawą czy zniechęca do siebie?
Uczniowie udzielają odpowiedzi.Uczniowie zapisują na tablicy cechy gór, które uznają za wartość pejzażu tatrzańskiego:
- majestat,
- poczucie mocy,
- potęga natury,
- nieskalana czystość,
- oddalenie od cywilizacji,
- kojące oddziaływanie.
Wskazani przez nauczyciela uczniowie wybierają jedną cechę i w jej kontekście charakteryzują krajobraz tatrzański i postawę osoby mówiącej w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.Uczniowie zapisują na tablicy cechy, które uznają za pozytywne w kreacji górala:
- dostojność,
- duma,
- godność,
- zaradność,
- uroda fizyczna,
- fantazja,
- siła,
- poczucie wolności,
- niezależność,
- przywiązanie do tradycji,
- racjonalizowanie rzeczywistości.
Wskazani przez nauczyciela uczniowie wybierają jedną cechę i w jej kontekście charakteryzują bohatera oraz jego zachowanie w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.Nauczyciel przechodzi do sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Prosi uczniów, aby dobrali się w pary i wspólnie wykonali polecenia z multimedium. Chętne osoby prezentują swoje odpowiedzi.
Uczniowie wyjaśniają, na czym polega impresjonistyczna postawa podmiotu lirycznego w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera (wrażliwość, chwilowe doznania, melancholijność, tworzenie „krajobrazu duszy”).
Uczniowie wyjaśniają, na czym polega moralizatorska postawa narratora w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera i czego się można od niego nauczyć.
Faza podsumowująca:
Uczniowie zapoznają się z fragmentem wypowiedzi Bożeny Chrząstowskiej i na tej podstawie omawiają stylizację gwarową w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Literatura a różne odmiany współczesnej polszczyzny
(stylizacja gwarowa)
„Stylizacja językowa prócz korzyści narzuca również pisarzowi pewne ograniczenia. Najwyraźniej rysują się one w wypadku użycia gwary w dziele literackim. Słownictwo gwary charakteryzuje się wyrazistością i egzotyczna odmiennością od języka ogólnego, ale obejmuje w większości wyrazy uwarunkowane życiem i obyczajami wiejskimi, ubogi ma natomiast zasób wyrażeń abstrakcyjnych ze wsią nie związanych. Wpływa to na nieograniczoną nośność intelektualną języka gwarowego. Jeśli więc dialekt staje się jedynym systemem językowym w utworze, jak w Na skalnym Podhalu Tetmajera, konieczne jest zharmonizowanie go z ukazywanym środowiskiem i jego możliwościami. Ponadto postulat życiowej prawdy wymaga, by środowisko wiejskie charakteryzowały zarówno realia i obyczaje, jak i język, by chłop nie tylko ubierał się w strój regionalny, ale i mówił językiem swego regionu”.
Bożena Chrząstowska, Poetyka stosowana, Warszawa, 1978, s. 129.Uczniowie wyjaśniają, na czym polega antropomorfizacja ulotnych zjawisk atmosferycznych w Melodii mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Praca domowa:
Wybierz jedno z opowiadań zbioru Na Skalnym Podhalu i opisz charakter głównego bohatera. Zastanów się, czy jego cechy są typowe dla przedstawicieli ludu góralskiego.
Mitologizacja gór i góralszczyzny (ziemi, ludzi, historii). Napisz referat na ten temat, wykorzystując utwory Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Porównaj sposób ukazania zmienności nieba w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera oraz w wierszu Chmury Wisławy Szymborskiej.
Wisława Szymborska
ChmuryZ opisywaniem chmur
musiałabym się bardzo śpieszyć –
już po ułamku chwili
przestają być te, zaczynają być inne.Ich właściwością jest
nie powtarzać się nigdy
w kształtach, odcieniach, pozach i układzie.Nie obciążone pamięcią o niczym,
unoszą się bez trudu nad faktami.Jacy tam z nich świadkowie czegokolwiek –
natychmiast rozwiewają się na wszystkie strony.W porównaniu z chmurami
życie wydaje się ugruntowane,
omal że trwałe i prawie że wieczne.Przy chmurach
nawet kamień wygląda jak brat,
na którym można polegać,
a one cóż, dalekie i płoche kuzynki.Niech sobie ludzie będą, jeśli chcą,
a potem po kolei każde z nich umiera,
im, chmurom nic do tego
wszystkiego
bardzo dziwnego.Nad całym Twoim życiem
i moim, jeszcze nie całym,
paradują w przepychu jak paradowały.Nie mają obowiązku razem z nami ginąć.
Nie muszą być widziane, żeby płynąć.Wisława Szymborska, Chmury, [w:], taż, Tutaj, Kraków, 2016.
Kto jest bohaterem tekstu?
Kto w tekście mówi oprócz mgieł
W jakiej sytuacji zostały ukazane mgły?
Na czym polega antropomorfizacja w tekście?
Materiały pomocnicze:
Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.
Maria Podraza‑Kwiatkowska, Sommnambulicy, dekadenci, herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Kraków, 1985.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą się zapoznać z sekcję multimedialną, aby aktywnie uczestniczyć w lekcji.