Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
1
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)
1
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)

Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciała przezrocze tęczą blasków nasyca,
i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona,
lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona,
puchem mlecza się bawmy i ćmy błoną przezroczą,
i sów pierzem puszystym, co w powietrzu krąg toczą,
nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci,
jak my same, i w nikłe oplatajmy go sieci,
z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące,
gwiazd promienie przybiją do skał mostów tych końce,
a wiatr na nich na chwilę uciszony odpocznie,
nim je zerwie i w pląsy pogoni nas skocznie…

pol2 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym), [w:] tegoż, Poezje, Warszawa 1980, s. 230.
Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach
1
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach

Zimowe panny przylatują z wiatrem, z chmurami śnieżnymi od tego morza, co gdzieś daleko jest, a nigdy nie odmarza. Białe są takie, jak śnieg, twarz białe, usta białe, tylko oczy im się świecą jak szron o świcie, a włosy mają jak srebrzone. Suknie na nich białe, długie, tak się koło ciała owijające, jak pajęczyna jesienna czasem koło smreka młodego na gałęziach. Kiedy spadną na Tatry z chmurami, a dzieje się to zazwyczaj w nocy, w noc księżycową, podczas pełni, zaraz biorą się za ręce i poczynają tańczyć wielkim kołem po halach, upłazach, dolinach i zamarzniętych stawach, podobnie jak po lodach morskich tańczyły [...]. Nie jednego miejsca się trzymają, ale przelatują z wiatrem przez granie i przełęcze z doliny do doliny, czasem się rozbijając na drobne stada, a czasem zbiwszy w wielką gromadę. Wtedy bywa ich tak dużo, że się bieli w oczach od nich. Mały stawek w Pięciu Stawach cały wieńcem okolą. Czasem tak, jakby wiatr którą oderwał z łańcucha, podleci w górę, zachyboce się w powietrzu i znowu na dół, do łańcucha spadnie.

pol5 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach, [w:] tegoż, Na Skalnym Podhalu. Wybór, oprac. Jacek Kolbuszewski, Wrocław 1998, s. 251.
1
Pokaż ćwiczenia:
R1HZp1bUtjpDW11
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst. Kazimierz Przerwa-Tetmajer był jednym z wielu/jednym z nielicznych młodopolskich twórców związanych z Zakopanem i Tatrami. W górskich wyprawach widział lek na dekadencję, przeciwstawiał je/podobnie jak w sztuce i miłości. Melodia mgieł nocnychNa Skalnym Podhalu, prawdopodobnie jego najsłynniejsze tatrzańskie dzieła, powstały w tym samym czasie/w różnych okresach. Łączy je fascynacja pięknem górskiego krajobrazu i umiejętność przedstawienia świata z perspektywy natury/górali.
11
Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i scharakteryzuj bohatera wiersza oraz osobę mówiącą w utworze Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

RUdawldT2meTZ
(Uzupełnij).
111
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się ze słownikową definicją synestezji. Podaj przykłady zastosowania synestezji w literaturze modernizmu na przykładzie wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych.
Zapoznaj się ze słownikową definicją synestezji. Podaj przykłady zastosowania synestezji w literaturze modernizmu na przykładzie wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych.
synestezja
Definicja: synestezja

czucie, postrzeganie, współodczuwanie, łączenie i przekształcanie różnych wrażeń zmysłowych; w psychologii – pojawienie się przy określonym bodźcu zmysłowym (np. słuchowym) wrażeń zmysłowych innego rodzaju (np.: wzrokowych czy dotykowych). Mechanizm synestezji stanowi motywację wielu zjawisk z zakresu językowego symbolizmu dźwiękowego. W mowie potocznej, a przede wszystkim w poezji synestezja przejawia się w zmetaforyzowanych wyrażeniach, w których pewne doznania zmysłowe są przedstawione w kategoriach właściwych innym zmysłom (np. słodkie wonie, dotyk ciszy, błękitna nuta, gęsta ciemność) bądź w których zakres stosowania kategorii zmysłowych ulega rozszerzeniu przez powiązanie ich z pojęciami abstrakcyjnymi (np. czarna rozpacz, gorzkie doświadczenie, krzyk duszy). Jednym z charakterystycznych rodzajów synestezji jest barwne słyszenie. Ujęcia synestezyjne mogą być podstawą rozbudowanych obrazów poetyckich, np.

1

Zimne światło skurczone do listka
Ostatniego na brzozie
Odleciało bladożółte we mgłę
Indeks dolny (J. Przyboś, Sen i przebudzenie.) Indeks dolny koniec

Szczególną wartość poznawczą przyznawała synestezji poetyka symbolizmu.

2 Źródło: Słownik terminów literackich, Wrocław 2002, s. 551.
RV597Q9vW5dEH
1. RUCH. Przykłady z wiersza Melodia mgieł nocnych (Uzupełnij). 2. BARWA. Przykłady z wiersza Melodia mgieł nocnych (Uzupełnij). 3. DOTYK. Przykłady z wiersza Melodia mgieł nocnych (Uzupełnij). 4. ZAPACH. Przykłady z wiersza Melodia mgieł nocnych (Uzupełnij). 5. DŹWIĘK. Przykłady z wiersza Melodia mgieł nocnych (Uzupełnij).
11
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij, w jakim celu poeta zastosował synestezyjność w wierszu Melodia mgieł nocnych.

R1PhDiQTUgeGJ
(Uzupełnij).
21
Ćwiczenie 5

Na podstawie całego wiersza Melodia mgieł nocnych wyjaśnij znaczenie i funkcję tytułu tego tekstu lirycznego.

RrjOwTillyZpZ
(Uzupełnij).
2
Ćwiczenie 6

Wpływy jakiego kierunku literackiego można zauważyć w poniższym fragmencie opowiadania Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach?

1
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach

Ponad nim skały ogromne, białe od śniegów i czarne, gdzie śniegi spłynęły , i – niebo niebieskie, złotobłękitne, pełne blasku i białych, lotnych, pierzastych obłoków, chmurek i mgieł…

pol6 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach, [w:] tegoż, Na Skalnym Podhalu. Wybór, oprac. Jacek Kolbuszewski, Wrocław 1998, s. 250.
RlJzn5KUbhK7q1
Możliwe odpowiedzi: 1. symbolizm, 2. naturalizm, 3. impresjonizm, 4. ekspresjonizm
21
Ćwiczenie 7

Na podstawie znanych ci fragmentów zbioru opowiadań Na Skalnym Podhalu opisz w 100 słowach przedstawioną w nich mentalność górali.

RpfiNkm0095s7
(Uzupełnij).
31
Ćwiczenie 8

W opowiadaniu Jak Jasiek z Ustupu, Hanusia od Królów i Marta Uherczykówna z Liptowa śpiewali w jedno słoneczne rano ku sobie pojawia się pieśń autorstwa Kazimierza Przerwy‑Tetmajera, która często była uważana za utwór ludowego pochodzenia. W rozprawce na 200 słów odpowiedz, co mogło skłaniać czytelników do takiej interpretacji.

1
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Jak Jasiek z Ustupu, Hanusia od Królów i Marta Uherczykówna z Liptowa śpiewali w jedno słoneczne rano ku sobie

Hej Krywaniu, Krywaniu
wysoki!
Płyną, lecą spod ciebie
potoki! –
Tak się leją moje łzy
jak one,
hej łzy moje, łzy niezapłacone…

Hej Krywaniu, Krywaniu
wysoki!
Płyną, lecą nad tobą
obłoki –
Tak się toczy moja myśl
jak one,
hej te myśli, te myśli stracone…

Hej Krywaniu, Krywaniu
wysoki!
Idzie od cię szum lasów
głęboki,
a mojemu idzie żal kochaniu – –
hej Krywaniu, Krywaniu, Krywaniu!...

pol8 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jak Jasiek z Ustupu, Hanusia od Królów i Marta Uherczykówna z Liptowa śpiewali w jedno słoneczne rano ku sobie, [w:] tegoż, Na Skalnym Podhalu. Wybór, oprac. Jacek Kolbuszewski, Wrocław 1998, s. 124–125.
R2VqNtFCWPcHx
(Uzupełnij).
31
Ćwiczenie 9
Stwórz rozprawkę na 200 słów, w której odpowiesz na pytanie:
Stwórz rozprawkę na 200 słów, w której odpowiesz na pytanie:
  • Czy o obrazowaniu w poniższym fragmencie opowiadania Tetmajera Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach można powiedzieć, że jest ono impresjonistyczne?

1
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach

I wszedł w las, co domu jego niedaleko był, a tu wode ze źródła bije, czysta, rzeźwa i ogromna. Napił się jej Maciek, przyklęknąwszy, ręką – zimna była, jak lód. Od tej wody coś dziwnego w nim się stało. Jakby zatęgło, zalodniało w nim wnętrze i jakby zalodziła się w nim głowa. Coś jasnego, ostrego, świetlanego wypełniło mu ciemię. – Cyk słońce we łbie dostał, cy co? – pomyślał.

I niesłychana jasność strzeliła mu przez oczy. Wszystko, każda trawa, każda gałązka nabrała wyrazistości po prostu krysztalnej. – Tak jak kieby mi gwiazdy do ocy wprawił – myślał.

I serce go nie bolało wcale, że szedł i nawet nie pamiętał o tym, że chory był i łazić nie mógł od lat dwudziestu.

Gdy minął las, południe było. Olbrzymie upłazy zielone już jaśniały pośród smreków na turniach. A gdy minął upłaz, wydobył się na zwał kamienny, a za tym zwałem zieleniała znów do słońca jakoby łączka, potokiem przerwana na dwie nierówne części, mały skrawek i większą płasienkę. I głazy potężne leżały nad potokiem, a gdy Maciek dotknął ich ręką, uczuł, że są ciepłe od słońca.

pol9 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zimowe panny albo o Maćku, który przepadł w górach, [w:] tegoż, Na Skalnym Podhalu. Wybór, oprac. Jacek Kolbuszewski, Wrocław 1998, s. 249–250.
RKS5Enp3rilTE
(Uzupełnij).
Praca domowa

Wybierz jedno z opowiadań zbioru Na Skalnym Podhalu i opisz charakter głównego bohatera. Zastanów się, czy jego cechy są typowe dla przedstawicieli ludu góralskiego.