Autor: Miłosz Biedrzycki

Temat: Arkadyjskie siedlisko diabłów. Przyroda w Dolinie Issy Czesława Miłosza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Zidentyfikujesz topos zastosowany do opisu przyrody w Dolinie Issy.

• Odnajdziesz nawiązania do Pana Tadeusza w Dolinie Issy.

• Przeanalizujesz obraz relacji człowieka z przyrodą w Dolinie Issy.

• Określisz rolę przyrody w procesie dojrzewania Tomasza Dilbina.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel przypomina uczniom pojęcie toposu Arkadii albo zwięźle zapoznaje z nim uczniów. Inicjuje rozmowę o przykładach arkadyjskiego obrazu przyrody w poznanych wcześniej dziełach literackich i w kulturze popularnej. Zachęca również uczniów do zastanowienia się nad pytaniem, czy powrót do Arkadii, czyli życia w zgodzie z naturą, jest możliwy i jak mógłby on wyglądać w przypadku człowieka współczesnego.

2. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na mające długą tradycję współistnienie dwóch nurtów myślenia o przyrodzie i miejscu, jakie zajmuje w niej człowiek: z jednej strony, przekonanie, że człowiek jest integralną częścią przyrody ożywionej na Ziemi i powinien pozostawać z nią w harmonii (leżące również u podstaw toposu arkadyjskiego), z drugiej – postrzeganie roli człowieka jako tego, który kontroluje środowisko przyrodnicze i dostosowuje je do swoich potrzeb („czyńcie sobie ziemię poddaną”). Nauczyciel inicjuje rozmowę o argumentach na rzecz obu tych podejść, a także o zagrożeniach z nimi związanych.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiały i wprowadza ich w temat lekcji, wskazując na wielowymiarowy charakter przedstawienia przyrody w Dolinie Issy: arkadyjska przestrzeń szczęścia i harmonii, naturalistycznie pokazane miejsce nieraz brutalnych zdarzeń oraz obszar działania sił nadprzyrodzonych, zarówno dobroczynnych, jak i złowrogich.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel inicjuję rozmowę na temat różnych sposobów przedstawienia przyrody, współistniejących w Dolinie Issy: naturalistycznego (naukowego), fantastycznego (mitycznego) i poetyckiego. Uczniowie wyszukują przykłady każdego z tych sposobów w udostępnionych fragmentach powieści.

3. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, że w celu skutecznego zrealizowania założonych przez siebie sposobów przedstawienia przyrody autor korzystał z warsztatu pisarskiego, w szczególności – ze środków artystycznych i stylistycznych.

4. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia 1, 2 i 4 z sekcji „Sprawdź się” i porównują odpowiedzi z kolegą lub koleżanką. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel komentuje.

5. Nauczyciel inicjuje rozmowę o nawiązaniach literackich obecnych w Dolinie Issy, ze szczególnym uwzględnieniem Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Zachęca uczniów do wskazania podobieństw i różnic w przedstawieniach przyrody w obu dziełach.

6. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenie 3. Wybrana para prezentuje odpowiedź, pozostali komentują.

7. Uczniowie oglądają film edukacyjny „Czesław Miłosz – Dolina Issy i topos arkadyjski”, następnie wykonują polecenia 1 i 2 w formie dyskusji moderowanej przez nauczyciela.
   Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na dodatkowe dwa aspekty Doliny Issy poruszone przez prof. Andrzeja Franaszka w filmie edukacyjnym: miejsce powieści w biografii twórczej autora i jej terapeutyczną funkcję oraz odniesienia do historii regionu – utracona Arkadia przyrodnicza jako odpowiednik minionej, wielonarodowej Rzeczypospolitej.

8. Nauczyciel prosi uczniów o refleksje na temat terapeutycznego wpływu kontaktu z przyrodą i przywołanie własnych doświadczeń w tym zakresie – dyskusja moderowana.

9. Nauczyciel nakierowuje uwagę uczniów na fakt, że przyroda w Dolinie Issy, ukazana jako miejsce działania i ścierania się sił nadprzyrodzonych, może być rozpatrywana również jako odpowiednik napięć zachodzących w psychice głównego bohatera oraz jego rozwoju jako osoby.

10. Uczniowie dzielą się na cztery grupy. Każda z nich wykonuje jedno z ćwiczeń 5–8. Reprezentanci każdej z grup prezentują odpowiedzi, pozostałe zespoły i nauczyciel komentują.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel może w podsumowaniu wskazać na fakt, że Dolina Issy z jednej strony wykorzystuje topos arkadyjski i stanowi kolejny w literaturze polskiej przykład jego realizacji, z drugiej – poprzez ukazanie przyrody jako przestrzeni ścierania się sił dobra i zła oraz odniesienia do psychiki głównego bohatera, do tematyki społecznej i historii regionu wykracza poza ten topos i rozbudowuje go o dodatkowe treści.

3. Nauczyciel może przedstawić podobne podsumowanie w odniesieniu do powiązań literackich obecnych w powieści – w sposobie obrazowania Dolina Issy zarówno nawiązuje do Pana Tadeusza, jak i wchodzi w polemikę z poematem Mickiewicza.

4. Pożądanym wynikiem podsumowania będzie uświadomienie uczniom, że wartościowe artystycznie utwory jednocześnie nawiązują do treści i form obecnych we wcześniejszych dziełach oraz wykraczają poza ich zakres („stawanie na ramionach olbrzymów”).

Praca domowa:

1. Człowiek odkrywający prawdę o swojej naturze – rola świata przyrody w inicjacji w dorosłość. Sformułuj swoją odpowiedź w postaci tezy i uzasadnij ją dwoma argumentami zilustrowanymi odwołaniami do poniższego fragmentu Doliny Issy oraz do wybranego epizodu powieści.

2. Kraina dzieciństwa jako utracona Arkadia. Czy powroty do niej pomagają w późniejszym życiu?

Materiały pomocnicze:

• Aleksander Fiut, Rozmowy z Czesławem Miłoszem, oprac. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.

• Monika Brzóstowicz, Dom rodzinny w „Dolinie Issy”: obecność i wartość, „Pamiętnik Literacki” 1997, nr 2.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.