Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Poetycki pogrzeb Józefa Bema w wierszu Norwida Bema pamięci żałobny rapsod

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) analizuje strukturę eseju: odczytuje zawarte w nim sensy, sposób prowadzenia wywodu, charakterystyczne cechy stylu;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • dzieli się refleksjami na temat różnych interpretacji utworu Bema pamięci żałobny rapsod;

  • redaguje notatkę związaną z Józefem Bemem oraz utworem Bema pamięci żałobny rapsod;

  • uzasadnia, dlaczego Norwid poświęcił swój utwór Józefowi Bemowi;

  • wyjaśnia, co świadczy o tym, że wiersz Norwida jest utworem wizyjnym;

  • redaguje esej poświęcony roli i znaczeniu tradycji literackiej w literaturze romantycznej.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi o zapoznanie się z aktorskim wykonaniem utworu Bema pamięci żałobny rapsod w wykonaniu Jana Nowickiego. Następnie uczniowie odszukują w internecie muzyczną interpretację utworu w wykonaniu Czesława Niemena.

Faza wprowadzająca:

  1. Uczniowie dzielą się refleksjami na temat dwóch odsłuchanych wersji utworu. Omawiają, które wykonanie bardziej im przypadło do gustu i dlaczego.

  2. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi następnie o podzielenie się na zespoły i opracowanie notatki uwzględniającej:
    - informacje na temat Józefa Bema,
    - omówienie mitologizacji postaci generała,
    - wyjaśnienie, czym jest rapsod i czy utwór Bema pamięci żałobny rapsod nosi znamiona tego gatunku.
    Przy opracowywaniu notatek uczniowie mogą również korzystać z telefonów z dostępem do internetu.
    Przedstawiciele zespołów odczytują notatki.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie wysłuchują pierwszej części wykładu prof. Michała Kuziaka, a następnie uzasadniają, dlaczego Norwid poświęcił swój utwór Józefowi Bemowi.

  2. Uczestnicy zajęć po wysłuchaniu drugiej części wykładu prof. Michała Kuziaka, wyjaśniają, co świadczy o tym, że wiersz Norwida jest utworem wizyjnym.

  3. Polecenie 2 oraz ćwiczenia z drugiej sekcji „Film” uczniowie wykonują w parach. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel na zakończenie zajęć cytuje fragment artykułu Agaty Kucharskiej‑Babuli.
    Pamięć o Bemie zawsze będzie budzić sumienia społeczeństw, narodów. Wiersz Norwida mitologizuje postać wybitnego męża, ukazuje go jako symbol, o którym pamięć zawsze będzie żywa. Wskazuje na to także tytuł utworu – „Bema pamięci...”. Trzy czasy: rok pogrzebu 1850, czasy średniowiecza i przyszłość splatają się w wierszu, tworząc wieczność:

R115XFrgEasdE
Ilustracja

C.K. Norwid wykreował w swym wierszu świetny, przemawiający do wyobraźni ceremoniał, opisując go w myśl zasady decorum podniosłym, najwyższej próby językiem. Uwagę zwracają muzyczne walory tekstu, które dodatkowo podkreślają uroczysty charakter wiersza. Muzyczność Norwidowskich słów wynika przede wszystkim z zastosowanego przez autora rytmu:

R1dYAsHSMA8Ej
Ilustracja

Zastosowanie przez poetę stylu wysokiego, reprezentowanego przez heksametr, podkreśla znaczenie każdego użytego w wierszu słowa i rangę przedstawionej w nim idei.

Praca domowa:

  1. Napisz esej poświęcony roli i znaczeniu tradycji literackiej w literaturze romantycznej.

  2. Profesor wymienia w swoim wykładzie tzw. „ideały Norwidowskie”. Zapisz, jakie są to wartości. Porównaj je do ideałów charakterystycznych dla dwóch epok: romantyzmu i pozytywizmu. Sporządź notatkę na ten temat.

Materiały pomocnicze:

  • https://audycjekulturalne.pl/niemen‑bema‑pamieci/

  • Agata Kucharska‑Babula, LITERACKO‑MUZYCZNY OBRAZ CEREMONII POGRZEBOWEJ W WIERSZU CYPRIANA KAMILA NORWIDA „BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY‑RAPSOD”, „SONACIE B‑MOLL” OP. 35 FRYDERYKA CHOPINA, PIEŚNI CZESŁAWA NIEMENA I IMPROWIZACJACH JAZZOWYCH, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, ZESZYT 79/2013.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Film