Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Dlaczego „wyspa szczęśliwa” jest bezludna? Utopia Wisławy Szymborskiej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

8) rozróżnia pragmatyczny i etyczny wymiar obietnic składanych w tekstach reklamy.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: Spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

  • kompetencje obywatelskie,

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturowej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

  • odczytuje główną myśl tekstów literackich,

  • wyszukuje i selekcjonuje informacje w tekstach literackich,

  • rozpoznaje budowę wybranego gatunku literackiego,

  • analizuje funkcjonowanie motywu kulturowego,

  • dostrzega wartości uniwersalne literatury.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • rozmowa kierowana,

  • przekład intersemiotyczny,

  • metoda ćwiczeń przedmiotowych,

  • gra planszowa.

Formy zajęć:

  • praca indywidualna,

  • praca w parach,

  • praca w grupach,

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

  • karty pracy.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

1. Z wyprzedzeniem nauczyciel umieszcza na tablicy ogłoszeniowej informację:

Ogłoszenie
Uwaga! Możesz kupić sobie wyspę. Zapisz w punktach, jakie warunki musi spełnić to miejsce, by mogło zostać uznane za idealne. Zainteresowanych zakupem proszę o kontakt do dnia poprzedzającego lekcję.
Twój Nauczyciel Języka Polskiego

2. Nauczyciel zwraca się z prośbą do wybranych uczniów: Samodzielnie lub w zespole opracuj grę planszową zatytułowaną WYSPA. Pamiętaj, aby zaznaczyć na planszy warunki kwalifikujące to miejsce jako przestrzeń idealną. Opracuj i zredaguj zasady umożliwiające ich zdobycie. Zagraj, aby przetestować jej funkcjonowanie.

Faza wstępna

1. Nauczyciel organizuje rozgrywki klasowe. Wybiera uczestników gry, których zadaniem jest nie tylko zdobywanie kolejnych wyróżników idealnej wyspy, ale również ich omówienie na forum klasy.

2. Przed lekcją chętny uczeń opracował, z wykorzystaniem narzędzi TIK, np. na podstawie dowolnych źródeł internetowych prezentację o wybranej wyspie. Po udostępnieniu prezentacji innym uczniom poprosił o zredagowanie kilku sloganów reklamujących to miejsce. Uczniowie oglądają filmy, reprodukcje, reportaże telewizyjne lub fotografie. Redagują slogany reklamowe i prezentują je na forum klasy. Analizują mechanizmy ich powstania.

3. Przedstawienie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z wierszem Wisławy Szymborskiej Utopia (e‑materiał, multimedium).

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytania:

  • Dlaczego ludzie szukają idealnego miejsca, idealnej wyspy, utopii?

  • Dlaczego tak wielu ludziom nie udaje się odnaleźć idealnego miejsca?
    Uczniowie odpowiadają na te pytania na zasadzie wolnych wypowiedzi. Nauczyciel uogólnia je.

3. Uczniowie wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia interaktywne dotyczące wiersza Wisławy Szymborskiej z e‑materiału. Prezentują wyniki swojej pracy, przykładowe realizacje tych zadań nauczyciel komentuje.

4. Ćwiczenie w doskonaleniu odczytywania tekstu nieliterackiego. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie pracują samodzielnie, indywidualnie wypełniają karty pracy, korzystają swobodnie z notatek. Ćwiczenie może mieć charakter sprawdzianu lub zadania domowego.

KARTA PRACY

Przeczytaj fragment tekstu nieliterackiego Mircea Eliadego Traktat o historii religii i odpowiedz na dołączone do niego pytania.

Mircea Eliade Traktat o historii religii

Prawie wszyscy żeglarze, nawet ci, którzy kierowali się pobudkami ekonomicznymi, stawiali sobie również za cel odkrycie wyspy szczęśliwych lub raju ziemskiego. Nie brakowało również takich, którzy twierdzili, że naprawdę odkryli rajską wyspę. Od Fenicjan aż do Portugalczyków – do wszystkich wielkich odkryć geograficznych pchał ludzi mit o rajskiej krainie. Podróże, poszukiwania i odkrycia nabierały znaczenia duchowego i stworzyły nowe kultury. Jeżeli pamięć o podróży Aleksandra Wielkiego do Indii nie znika, to stało się tak dlatego, że została zaliczona do kategorii mitów i zadośćuczynienia „geografii mitycznej”, której człowiek nie może się pozbyć. Bazy handlowe Genueńczyków na Krymie i na Morzu Kaspijskim lub też bazy Wenecjan w Syrii i w Egipcie opierały się na doskonałym opanowaniu wiedzy nawigacyjnej, a jednak te szlaki handlowe „nie zostawiły żadnych śladów w historii odkryć geograficznych”. Przeciwnie zaś, wyprawy mające na celu odkrycie mitycznych krain nie tylko stały się źródłem legend, ale również przyczyniły się do postępu geografii jako nauki.
Wyspy i nowe ziemie długo jeszcze zachowały charakter mityczny, nawet wtedy gdy geografia rozwinęła się jako nauka. „Wyspa szczęśliwych” przetrwała wiek oświecenia, romantyzm i nie straciła swej roli również w naszych czasach. Ale wyspa mityczna nie oznacza już raju na ziemi; jest ona wyspą miłości, wyspą „dobrego dzikusa” lub wyspą „egzotyczną”, krainą snów, pełną ukrytego piękna, wyspą wolności, jazzu, doskonałego wypoczynku, idealnych wakacji, wycieczek luksusowymi statkami, do których człowiek nowoczesny wzdycha pod wpływem literatury, filmu lub po prostu własnej fantazji. Funkcja krainy rajskiej, uprzywilejowanej, pozostała ta sama: zmieniła się i przesunęła jedynie jej semantyczna waloryzacja począwszy od raju ziemskiego (w znaczeniu biblijnym) aż do raju egzotycznego, o którym marzą współcześni.

mircea Źródło: Mircea Eliade, Traktat o historii religii, Łódź 1993.

Przykładowe pytania (uczniowie mogą dodać również swoje i poprosić kolegów i koleżanki o odpowiedź):

  1. Jakie powody poszukiwania wyspy zostały ukazane w tekście?

  2. Dlaczego dziś zdaniem autora wyspa mityczna nie oznacza już raju na ziemi?

  3. Na czym polega opisana w tekście zmiana znaczenia wyspy?

5. Wybrani przez nauczyciela uczniowie prezentują swoje ustalenia na forum klasy. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów.

Faza podsumowująca

Uczniowie podsumowują pracę na lekcji dyskutując na temat literackich wyobrażeń idealnych miejsc.
Nauczyciel lub wybrany uczeń inicjuje dyskusję, zadając pytania np.

  • Jak wybrani przez uczniów autorzy opisują te miejsca?

  • Jakie snują refleksje?

  • Dlaczego u W. Szymborskiej wyspa jest niezamieszkana?

Zadanie domowe

Nauczyciel przedstawia uczniom tematy zadania domowego na podstawie e‑materiału, np.

  • Napisz baśń o wymarzonej wyspie.

  • Wyobraź sobie, że jesteś rozbitkiem na bezludnej wyspie. Prowadzisz na niej obserwacje, aby oswoić się z nowym, nieznanym miejscem. Analizujesz rzeczywistość, w której się znalazłeś przymusowo. Zapisz w dzienniczku swoje refleksje związane z odosobnieniem.

Materiały pomocnicze:

Olga Tokarczuk, Wyspa, [w:] tejże, Gra na wielu bębenkach, Kraków 2011.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium bazowego

Nauczyciel może wykorzystać multimedium bazowe (animacja) do poprowadzenia pracy w parach nad interpretacją tekstu Wisławy Szymborskiej.

Sprawdź się