Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Język ogólny a gwary i dialekty

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;
6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przeanalizuje funkcje społeczne języka ogólnego;

  • wymieni główne cechy języka ogólnego, odróżniające go od gwar i dialektów;

  • wyjaśni normatywną funkcję języka ogólnego;

  • uzasadni sens badania gwar i dialektów.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • mapa myśli.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie przygotowują w domu słowniczek pojęć: gwara, dialekt, język ogólny, język narodowy, dialektyzacja, stylizacja. Zadaniem uczniów jest również odnalezienie informacji na temat różnic między dialektem a gwarą (np. Dialekt to odmiana języka ogólnego (narodowego) charakterystycznego dla jakiegoś większego terytorium. Natomiast gwara to język używany na mniejszym terenie, np. w gminie, wsi, nie podlega regułom i normom poprawnościowym języka ogólnego).

Faza wprowadzająca:

  1. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

  2. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Następnie prosi, by uczniowie przygotowali na podstawie „Przeczytaj” oraz pracy wykonanej w domu – każdy indywidualnie – mapę myśli, której główne hasło brzmi: gwary i dialekty. Wybrana osoba lub ochotnik przedstawia wynik swojej pracy.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania:
    - Czym jest dialekt?
    - Czym dialekt różni się od gwary?
    - Jakie wyróżniamy rodzaje dialektów?

  2. Nauczyciel przedstawia na dużym ekranie mapę interaktywną (i omawia ją z uczniami), pokazuje również ilustrację interaktywną. Następnie dzieli klasę na dwa zespoły. - Zespół I wyjaśnia, dlaczego w dwóch regionach Polski występują nowe dialekty mieszane. Wykonuje również ćw. 1 i 2 z sekcji „Ilustracja interaktywna”. - Zespół II wskazuje, czemu może służyć i w jaki sposób wzbogacać kulturowo wielość dialektów. Wskazuje także kilka cech wspólnych dla różnych gwar.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.

Praca domowa:

  1. Na podstawie ilustracji interaktywnej wskaż, w których gwarach nie występuje mazurzenie.

Materiały pomocnicze:

  • Marian Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 2002.

  • Karol Dejna, *Dialekty polskie,*Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk, 1973.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Mapa interaktywna” do podsumowania lekcji.

Ilustracja interaktywna