Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Reakcje odwracalne i nieodwracalne

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres rozszerzony

IV. Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych. Uczeń:

7) wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stan równowagi dynamicznej i stała równowagi; pisze wyrażenie na stałą równowagi danej reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia różnicę pomiędzy reakcjami odwracalnymi i nieodwracalnymi;

• analizuje wykres zależności zmian stężenia i szybkości substratów i produktów od czasu przed i po osiągnięciu stanu równowagi;

• proponuje doświadczenie obrazujące istotę reakcji odwracalnych.

• wyjaśnia pojęcie stan równowagi dynamicznej.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment;

• technika okienko informacyjne;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami/smartfony/tablety z dostępem do internetu;

• podręczniki tradycyjne;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel prosi uczniów o podział na cztery grupy. Każda z grup losuje pewną rzecz, którą rozdaje nauczyciel. Dwie grupy wylosują plastelinę, a pozostałe dwie – drewienko i dłutko. Z wylosowanych elementów uczniowie mają za zadanie przygotować dowolny model – wg ich kreatywności. Po zakończeniu zadania nauczyciel prosi, aby każda z grup zwróciła mu przedmioty w formie jakiej je otrzymali. Uczniowie, którzy otrzymali plastelinę nie mają z tym problemu, ale uczniowie, którzy wylosowali drewienko informują nauczyciela, że jest to nie możliwe.

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęć: reakcje odwracalne i nieodwracalne – przykłady.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Samodzielna analiza treści w e‑materiale – reakcje odwracalne i nieodwracalne. Uczniowie również wykorzystują grafikę interaktywną. Nauczyciel inicjuje dyskusję w nawiązaniu do reakcji chemicznych.

2. Uczniowie w oparciu o zawartość treści, z którymi zapoznali się , pracując w parach, mają za zadanie zaprojektować doświadczenie pokazujące, na czym polega różnica między reakcją odwracalną, a nieodwracalną. Inspiracją dla uczniów może być doświadczenie nr 1 zawarte w e‑materiale. Po wyznaczonym czasie uczniowie zgłaszają swoje pomysły na forum klasy - jeden z uczniów może zapisywać na tablicy wygenerowane przykłady. Nauczyciel ocenia trafność podanych przykładów.

3. Eksperyment – pokaz uczniowski. Nauczyciel wyznacza ucznia do roli asystenta, który przeprowadzi doświadczenie nr 1 opisane w e‑materiale. Gremialnie uczniowie omawiają obserwacje i formułują wnioski.

4. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim okienku podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie okienko wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: jaka jest różnica między reakcją odwracalną a nieodwracalną? Co to jest stan równowagi chemicznej? Czy reakcja estryfikacji kwasu mrówkowego z metanolem jest odwracalna? Czy układ, w którym przeprowadza się daną reakcję chemiczną ma wpływ na to, czy reakcja jest odwracalna czy nie?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłem/łam...

• Co sprawiało mi trudności...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w e‑materiale – sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być przydatna dla uczniom w trakcie przygotowywania do lekcji czy sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Potrzebny sprzęt i szkło laboratoryjne, odczynniki chemiczne i instrukcja wykonania doświadczenia - patrz doświadczenie 1 w e‑materiale.

2. Plastelina, drewienka i dłutka.

3. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jaka jest różnica między reakcją odwracalną a nieodwracalną?

• Co to jest stan równowagi chemicznej?

• Czy reakcja estryfikacji kwasu mrówkowego z metanolem jest odwracalna?

• Czy układ, w którym przeprowadza się daną reakcję chemiczną ma wpływ na to, czy reakcja jest odwracalna czy nie?