Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Barykady pod ostrzałem budowało wielu… – życie ludności cywilnej w czasie powstania warszawskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura uzupełniająca

26) Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura, wybór wierszy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje wybrane teksty literackie (poetyckie i prozatorskie) dotyczące losów cywilów w powstaniu warszawskim,
rozpoznaje środki artystycznego wyrazu wykorzystywane przez twórców piszących o powstaniu warszawskim,
poznaje warunki życia ludności cywilnej w czasie powstania warszawskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
burza mózgów.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli sobie okoliczności wybuchu i przebieg (najważniejsze etapy) powstania warszawskiego. Prosi także, by zapoznali się z blokiem tekstowym e‑materiału Barykady pod ostrzałem...

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel inicjuje rozmowę o sytuacjach, w których ludzie budują barykady lub barykadują się w inny sposób. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów dzielą się swoimi skojarzeniami. Podają przykłady barykadowania się w słusznej (powstanie przeciwko najeźdźcy) i złej (napad i porwanie zakładników) sprawie.
Chętne osoby przypominają o okolicznościach wybuchu powstania warszawskiego. Uczniowie na podstawie informacji zawartych w e‑materiałach zapisują w punktach jego najważniejsze etapy. Nauczyciel poleca, by skupili się na przeżyciach i emocjach ludności cywilnej. Po wykonaniu zadania uczestnicy zajęć dzielą się swoimi uwagami.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z prezentacją multimedialną. Gromadzą informacje dotyczące życia cywilów w warunkach powstańczej Warszawy. W krótkich zdaniach udzielają odpowiedzi na pytanie o to, w jaki sposób warszawiacy radzili sobie z głodem, chorobami i leczeniem rannych.
Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły. Członkowie pierwszego zapoznają się z wierszem Anny Świrszczyńskiej Budując barykadę. Wykonują wszystkie ćwiczenia dotyczące tego wiersza. Natomiast uczniowie zgromadzeni w drugim zespole wykonują ćwiczenia dotyczące tekstów tej samej autorki Żyje godzinę dłużej oraz Człowiek i stonoga. Po zakończeniu zadania wskazani przez nauczyciela uczniowie prezentują efekty swojej pracy. Pozostali uczestnicy zajęć uzupełniają ich wypowiedzi. Nauczyciel komentuje realizację zadania. Ocenia ją.
Uczniowie zapoznają się z fragmentem Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego i wyjaśniają na jego podstawie:
- jakie funkcje pełniła piwnica. Omawiają je i ilustrują cytatami z tekstu.
- jakie czynności wypełniały życie codzienne mieszkańców powstańczej Warszawy.
Omawiają je i ilustrują cytatami z tekstu.

Faza podsumowująca:

Prowadzący zajęcia mówi: powstanie warszawskie określa się często „Golgotą ludności cywilnej”. Prosi, by uczniowie, korzystając z informacji zawartych w e‑materiale, odnieśli się do tego stwierdzenia. Uczniowie wymieniają się poglądami, nauczyciel towarzyszy im w dyskusji.

Praca domowa:

Zaproponuj inne teksty korespondujące z omawianymi podczas lekcji utworami. Przygotuj uzasadnienie swojego wyboru.
Zadanie dodatkowe: Zredaguj tekst na tablicę upamiętniającą cywilnych mieszkańców Warszawy z czasów powstania.

Materiały pomocnicze:

Norman Davies, Powstanie '44, Warszawa 2003
Alexandra Richie, Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, Warszawa 2013

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się