Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Trudny stoicyzm Czesława Miłosza na podstawie tomu Ocalenie

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Lektura obowiązkowa

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

dokonuje analizy i interpretacji wiersza Czesława Miłosza Podróż;
wyjaśnia, na czym polega światopogląd stoicki zaprezentowany w wierszu Czesława Miłosza;
interpretuje niedosłowne znaczenie wiersza.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
film.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Trudny stoicyzm Czesława Miłosza na podstawie tomu Ocalenie”. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem utworu Czesława Miłosza Podróż. Uczniowie mają się przygotować się do jego omówienia.
Chętni uczniowie przygotowują krótki film jako ilustrację do utworu Podróż. Film mogą przygotować na telefonach komórkowych lub wykorzystać szablony do animacji dostępne w internecie.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i określa cele. Następnie prosi o przeczytanie materiałów z sekcji „Przeczytaj”.
Uczniowie określają, kim jest podmiot liryczny i w jakich okolicznościach się znajduje. Mogą tu również zaprezentować stworzone filmy. Nauczyciel może sprawdzić w ten sposób, czy uczniowie zrozumieli treść wiersza.

Faza realizacyjna:

Pogłębiona analiza i interpretacja wiersza. Nauczyciel zadaje uczniom pytania służące do pogłębionej analizy i interpretacji dzieła.
O czym mówi podmiot liryczny?
Jaka jest kompozycja wypowiedzi lirycznej?
Jakie środki stylistyczne występują w wierszu i jakie są i ich funkcje?
Następnie uczniowie, z pomocą nauczyciela, określają, w jaki sposób budowa i język utworu wpływają na jego odbiór. Opisują również elementy symboliczne i wskazują, jak można je odczytać.
Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów.
Nauczyciel prosi uczniów o zastanowienie się nad przesłaniem wiersza. Chętne osoby podają swoje propozycje odpowiedzi.
Nauczyciel przechodzi do sekcji „Schemat”. Uczniowie analizują schemat interaktywny. Wskazują na elementy filozofii stoickiej we wskazanych fragmentach. Następnie odnoszą fragment wiersza do filozofii stoickiej.
Po omówieniu materiału ze schematu interaktywnego może odbyć się dyskusja, na temat tego, czy stoicyzm Czesława Miłosza jest stoicyzmem trudnym.
Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda z nich ma do wykonania określone zadanie sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel dobiera zadania dla zespołów, biorąc pod uwagę możliwości uczniów. Po wyznaczonym czasie przedstawiciele zespołów przedstawiają odpowiedzi. Nauczyciel podsumowuje pracę grup.

Faza podsumowująca:

Przedstawiciele grup prezentują efekty. Nauczyciel podsumowuj pracę zespołów.
Nauczyciel jako podsumowanie zajęć odczytuję uczniom fragment wypowiedzi Josifa Brodskiego na temat poezji Czesława Miłosza. Zwaraca uwagę na sformułowanie
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Porównaj dwa wiersze zatytułowane Podróż, napisane przez Czesława Miłosza i Zbigniewa Herberta. Zadanie wykonaj w tabeli. Weź pod uwagę: kreację podmiotu lirycznego, tematykę wiersza, nawiązania do filozofii, wymowę wiersza, język.

Materiały pomocnicze:

Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.
Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się