Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: W oparach absurdu. Groteska w Teatrzyku Zielona Gęś

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

5) zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym;

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;

5. dokonuje krytycznej selekcji źródeł;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

11. korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny (dzieła literackiego, autora) oraz styl typowy (gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki) i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

omówi cechy groteski;
wyjaśni, na czym polega groteska w wybranych utworach Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego;
wskaże różne poziomy groteski w tekstach Teatrzyku Zielona Gęś;
omówi funkcję groteski w tekstach Gałczyńskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel rozdaje uczniom fragment tekstu:
„W rankingu na najzabawniejszego polskiego poetę Gałczyński byłby bez wątpienia jednym z głównych pretendentów do pierwszego miejsca. W tej samej roli wystąpiłby też zapewne, gdyby ktoś wpadł na pomysł (raczej mało prawdopodobny) przeprowadzenia ankiety wśród czytelników poezji z zapytaniem w rodzaju: Jacy poeci kojarzą się Panu/Pani z kategorią groteski?. Humor bowiem, czy – jak ktoś woli – komizm, poezji Gałczyńskiego wiążą się ściśle z poetyką groteski […]. Gałczyński zwyczajem sowizdrzałów mieszał „wysokie” z „niskim” i pozwalał sobie na niewybredne żarty, zarazem jednak w sposób prosty i niezwykle przejmujący potrafił ukazać dramat człowieka świadomego swojej słabości”. E. Sidoruk, Groteska w poezji Dwudziestolecia: Leśmian – Tuwim – Gałczyński, Białystok 2004, s. 219.
Uczniowie na podstawie przeczytanego fragmentu mówią, co może być tematem dzisiejszej lekcji. Nauczyciel wysłuchuje propozycji, następnie przedstawia temat zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”. Chętna osoba podsumowuje krótko zawarte tam informacje.
Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”. Zapoznają się z kolejnymi przykładami z Teatrzyku Zielona Gęś i indywidualnie pracują nad ćwiczeniami 1, 2, 3, 4. Pozostałe zadania wykonują wspólnie z nauczycielem.
Uczniowie przechodzą do sekcji „Mapa myśli”. Mają już za sobą analizę wielu fragmentów Teatrzyku Zielona Gęś, co pozwoli im w łatwiejszy sposób wykonać zamieszczone tam oba polecenia. Mogą pracować nad nimi w parach. Po zakończonej pracy nauczyciel sprawdza poprawność wykonania zadań.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel w ramach podsumowania udostępnia uczniom audycję (od minuty 5:55 do 7:55) https://ninateka.pl/vod/rozmowy/konstanty‑iidefons‑galczynski‑finezje‑literackie‑5-5/
Udostępnia również tekst:
W sprawie „Ballady o staruszce”
Moja martyrologia, Panie redaktorze, sięga szczytu Wieży Mariackiej. Mojej Ballady o staruszce nikt nie chce drukować.
Eryk ze „Szpilek” telefonował, że „za śmiałe”. Wyka w „Twórczości” w odpowiedziach Redakcji napisał: „Ob. K. I. G. Niestety! Prosimy o dalsze próby”. „Tygodnik Powszechny” odwalił a limine. „Kuźnica” także to samo. „Kocynder”, że niegramatycznie. Wiadomo: biednemu wiatr w oczy i bez protekcji nie ma subiekcji. A otóż niech pan posłucha, jakie to śliczne:
„BALLADA O STARUSZCE”
( p o e z j a )
Była sobie staruszka
na krzywych nóżkach,
więc się zdało staruszce,
że cały świat chodzi na krzywej nóżce.
Otóż mylisz się, staruszko!
Świat chodzi na prostej nóżce prostą dróżką.
Tylko ty, śliczna staruszko
masz krzywe nóżki i krzywe serduszko.
Obywatelu Redaktorze, błagam Pana, niech Pan mi to wydrukuje, dla zachęty, a przyrzekam, że będę pracował nad sobą i gramatyką.
Karakuliambro
K.I. Gałczyński, Teatrzyk „Zielona Gęś” przedstawia, wybór: K. Gałczyńska, Warszawa 1984, s. 111.
Prosi uczniów o podsumowanie na podstawie udostępnionego materiału, czym jest groteska w utworach Gałczyńskiego.

Praca domowa:

Wskaż inny utwór z podstawy programowej, w którym występuje groteska. Wyjaśnij, na czym ona polega.

Materiały pomocnicze:

E. Sidoruk, Groteska w poezji Dwudziestolecia: Leśmian – Tuwim – Gałczyński, Białystok 2004.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać materiał w sekcji multimedialnej jako podsumowanie lekcji.

Sprawdź się