Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Idea i rzeczywistość. Wierna rzeka Stefana Żeromskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

poznaje okoliczności powstania powieści Stefana Żerosmkeigo Wierna rzeka,
wyjaśnia, jakie funkcje pełni w powieści tytułowa rzeka,
charakteryzuje postawy różnych bohaterów wobec powstania styczniowego,
określa, jaki był stosunek do idei powstania autora Wiernej rzeki,
interpretuje znaczenie tytułu powieści.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
dyskusja;
z użyciem e‑podręcznika;
praca z tekstem.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Idea i rzeczywistość.Wierna rzeka Stefana Żeromskiego”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” oraz sformułowanie odpowiedzi na zamieszczone w niej pytania i polecenia:
1. Sprawdź w słowniku języka polskiego, jak potocznie rozumiany jest termin „idea” .
2. Nazwij i omów idee prezentowane w znanych ci utworach romantycznych. Wyjaśnij, jaki był ich związek ze światopoglądem romantycznym.
3. Podaj przykłady utworów, w których autorzy podejmują polemikę z mitami romantycznymi. Wyjaśnij, w jakim celu i z jakim skutkiem to robią.

Faza wprowadzająca:

Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: W jaki sposób twórcy XIX‑wieczni pisali o problemach narodowych i społecznych? Co zmienia się w spojrzeniu na te problemy w pierwszych dekadach XX wieku?
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla prezentację multimedialną. Uczniowie wspólnie wykonują polecenia 1 i 2 zamieszczone w tej sekcji.
Uczestnicy zajęć dzielą się na 3 grupy. Wszystkie wykonują najpierw ćw. 1 i 2 z sekcji „Sprawdź się”. Następnie każdy zespół zajmuje się innym ćwiczeniem: gr. 1 - ćw. 3, gr. 2 - ćw. 4, gr. 3 - ćw. 6. Po upływie ustalonego czasu uczniowie prezentują odpowiedzi, dyskutują o nich, ewentualnie uzupełniają.
W podsumowaniu pracy w tej fazie lekcji uczniowie wykonują w grupach ćw. 8: Uzupełnij mapę myśli ilustrującą, jak przejawia się motyw rzeki w literaturze. Uwzględnij zarówno motyw występujący w powieści Wierna rzeka Stefana Żeromskiego, jak i w innych znanych ci utworach.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np.
– Jakie problemy społeczne i narodowe były podejmowane przez romantyków, pozytywistów, a jakie przez pisarzy pierwszych dekad XX wieku?
– W jaki sposób tematy te podejmuje Stefan Żeromski w „Wiernej rzece”?

Praca domowa:

Uczniowie wykonują jedno z poleceń do wyboru:
a. Zinterpretuj znaczenie tytułu powieści Stefana Żeromskiego Wierna rzeka.
b. Czyje racje dotyczące powstania cię przekonują? Salomei Brynickiej czy Huberta Olbromskiego? Przedstaw swoje stanowisko w dyskusji na ten temat, sformułuj dwa argumenty.

Materiały pomocnicze:

Stanisław Adamczewski, Sztuka pisarska Żeromskiego, Kraków 1949.
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom 1 i 2, praca zbiorowa, Warszawa 1984.
Żeromski. Piękno i wolność, red. Alina Kalinowska, „Przełomy/Pogranicza. Studia Literackie” nr X, Białystok–Rapperswil 2014–2015.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej na temat innych motywów literackich.

Sprawdź się