Autor: Katarzyna Maćkowska

Temat: Arystoteles: filozof–naukowiec na tle innych filozofów

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Znajdziesz cechy wspólne elementów teorii poznania Arystotelesa z racjonalizmem metodologicznym Platona.

• Zestawisz główne założenia etyki Arystotelesa z poglądami Sokratesa, cyników i cyrenaików.

• Na gruncie ontologii dokonasz porównania między poglądami Arystotelesa a wcześniejszymi nurtami w filozofii przyrody.

• Ocenisz, w jakiej mierze filozofia Arystotelesa wpisywała się w ogólne tendencje filozoficzne swoich czasów, a w jakiej przetwarzała i rozwijała kierunki filozofii greckiej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• rozpoznaje wpływ starożytnej filozofii greckiej na europejską kulturę późniejszych epok, a zwłaszcza na literaturę piękną, naukę i religię;

• zna i charakteryzuje główne dyscypliny filozoficzne, opisuje ich problematykę i posługuje się odpowiednią terminologią;

• dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków;

• rozwija krytyczne myślenie i sprawności logiczne poprzez analizę wybranych pytań i argumentów filozoficznych;

• omawia poglądy filozofów reprezentatywnych dla poszczególnych epok kultury europejskiej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby w dostępnych źródłach poszukali informacji o tym, jakimi dziedzinami nauki zajmował się Arystoteles. Uczniowie powinni przygotować opis dorobku filozofa wraz z uzasadnieniem, czy można go nazwać naukowcem. Efekty swojej pracy przed lekcją mogą przedstawić w formie plakatu lub prezentacji multimedialnej.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu się na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika temat lekcji oraz jej cele. Określa wiążące dla uczniów kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel pyta uczniów, czy Arystotelesa można nazwać naukowcem i jakie kryteria o tym decydują. Krótka dyskusja wprowadzająca, podczas której uczestnicy zajęc prezentują materiały i argumenty przygotowane przed lekcją.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z tekstem e‑materiału w sekcji „Przeczytaj”. Każdy z uczniów po lekturze przygotowuje dwa pytania do przeczytanego tekstu, które mogłyby posłużyć do sprawdzenia, czy koledzy i koleżanki zrozumieli jego treść. Na znak nauczyciela uczestnicy zajęć zadają swoje pytania na forum klasy, kierując je do wybranych przez siebie uczniów. Prowadzący zajęcia udziela uczniom informacji zwrotnej.

2. Uczniowie dobierają się w pary i zapisują na kartkach pięć dowolnych twierdzeń wybranych filozofów starożytnych, którzy żyli przed Arystotelesem. Ich zadaniem jest dokonanie oceny, czy zapisane twierdzenia są sprawdzalne empirycznie, czy też ich autorzy posłużyli się tylko i wyłącznie dedukcją. Po wyznaczonym czasie każda para wybiera dwa twierdzenia, jedno sprawdzalne, drugie niesprawdzalne doświadczalnie, i odczytuje je na forum klasy. Krótka dyskusja na temat roli empiryzmu i racjonalizmu w filozofii. Nauczyciel podsumowuje tę część zajęć, wskazując na narzędzia i metody filozofii współczesnej.

3. Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Grafika interaktywna”. Następnie wspólnie na forum klasy przygotowują mapę myśli porządkującą nabytą wiedzę. Wybrany uczeń podsumowuje dotychczasową pracę kolegów i koleżanek. W kolejnym kroku uczniowie interpretują gesty wykonywane przez – sportretowanych przez Rafaela – Platona i Arystotelesa, odwołując się przy tym do swojej wcześniejszej wiedzy.
   Aby podsumować tę część lekcji, nauczyciel zadaje uczniom pytania:
   – Jakie są cechy wspólne elementów teorii poznania Arystotelesa i racjonalizmu metodologicznego Platona?
   – W czym różnią się główne założenia etyki Arystotelesa i poglądy Sokratesa, cyników i cyrenaików?
   – W czym różnią się główne założenia ontologiczne Arystotelesa i założenia wcześniejszych nurtów w filozofii przyrody?
   Uczniowie opracowują odpowiedzi w parach lub w grupach, następnie odczytują je na forum klasy. Nauczyciel komentuje i uzupełnia propozycje odpowiedzi.

4. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie rozwiązują indywidualnie ćwiczenia 1‑4, a następnie odczytują rozwiązania na głos. Następne ćwiczenia, nr 5 i 6, uczniowie rozwiązują w parach, przygotowując propozycje odpowiedzi. Ponieważ ćwiczenia wymagają precyzji, uczniowie powinni otrzymać na udzielenie odpowiedzi ok. pięciu minut. Po wyznaczonym czasie pary czytają propozycje swoich odpowedzi i porównują je z innymi. Nauczyciel udziela im informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany uczeń odczytuje cele lekcji, a następnie wszyscy wspólnie omawiają: co udało się osiągnąć, do czego warto wrócić, czego nie udało się zrealizować i dlaczego.

2. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie podsumowujące: w jakiej mierze filozofia Arystotelesa wpisywała się w ogólne tendencje filozoficzne swoich czasów, a w jakiej przetwarzała i rozwijała kierunki filozofii greckiej? Wolna dyskusja.

Praca domowa:

1. Uczniowie przygotowują odpowiedzi do ćwiczeń 7 i 8.

Materiały pomocnicze:

• Wilejczyk Magdalena, Filozofia przyrody Arystotelesa: wokół koncepcji czterech elementów, Wrocław 2008.

• Wróblewski Witold, Filozofia praktyczna Arystotelesa i jej antropologiczne aspekty, Toruń 1991.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie mogą wykorzystać medium w sekcji „Ilustracja interaktywna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.