Autor: Krzysztof Kowaluk

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Niedemokratyczny charakter polskich rozwiązań polityczno‑ustrojowych z okresu tzw. Polski Ludowej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

15) przedstawia niedemokratyczny charakter polskich rozwiązań polityczno‑ustrojowych z okresu tzw. Polski Ludowej (monizm, kierownicza rola gremiów decyzyjnych PZPR, system fikcji ustrojowych).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• przedstawia podstawowe zasady ustrojowe Polski Ludowej;

• porównuje Konstytucję PRL z innymi polskimi konstytucjami z XX w.;

• wyjaśnia zagadnienie fikcji ustrojowych.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie porównania Konstytucji kwietniowej (1935 r.) oraz Konstytucji PRL. W trakcie krótkiej dyskusji – w formie burzy mózgów – zostają wymienione cechy państwa autorytarnego. Nauczyciel zwraca uwagę na fasadowe instytucje demokratyczne w ustawie zasadniczej z 1952 r.

2. Nauczyciel przedstawia przedmiot i cele zajęć.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel pyta uczniów o tradycje polityczne, do których odwoływała się Konstytucja PRL. Po krótkiej dyskusji nauczyciel przywołuje jakobińską koncepcję władzy politycznej – system rządów Konwentu – i zwraca uwagę na jej podobieństwo do komunistycznej wizji jednolitości władzy. Podkreśla stosowane przez przywódców PRL uzasadnienie takiej formy rządów.

2. Odwołując się do swojej wiedzy historycznej, uczniowie – z pomocą nauczyciela – starają się przedstawić system władzy PRL. Omówiona zostaje rola PZPR oraz jej organów (Biuro Polityczne, Komitet Centralny, I Sekretarz KC) w ustroju państwa komunistycznego. Nauczyciel przywołuje pojęcie „fikcji ustrojowej”.

3. Nauczyciel inicjuje dyskusję w postaci burzy mózgów, zadając uczniom następujące pytania: „W jaki sposób Konstytucja PRL umożliwiała nieformalne i nieograniczone rządy partii komunistycznej?”, „Jakich regulacji zabrakło w ustawie zasadniczej z 1952 r. w kontekście standardów państwa demokratycznego?”. W trakcie dyskusji pojawiają się nawiązania do takich zjawisk, jak: pluralizm polityczny, podział władz, niezależność sądownictwa, centralizm demokratyczny, gwarancje praw.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel podsumowuje wcześniejsze dyskusje. Przywołuje regulacje zawarte w aktualnej Konstytucji RP, zestawiając je z przepisami Konstytucji PRL.

2. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia 5–8 z sekcji „Sprawdź się”.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia 1–4 z sekcji „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film może zostać wykorzystany przez uczniów indywidualnie lub podczas zajęć w charakterze podsumowania.