Scenariusz zajęć

Autor: Anna Daniewicz, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: Chemia

Temat: Reakcje kwasów karboksylowych prowadzące do powstania amidów.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy

Wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stawia hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji;

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Poziom rozszerzony

Wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia i opisuje sposoby otrzymywania odpowiednich amidów z kwasów karboksylowych;

• przedstawia za pomocą równań reakcji otrzymywanie konkretnych amidów;

• wymienia substraty, które są konieczne do otrzymania odpowiednich amidów.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• burza mózgów;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment uczniowski;

• film samouczek;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy zajęć:

• praca w grupach;

• praca zbiorowa;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręczniki;

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania:

• Czy wiecie, że niektóre amidy są substancjami czynnymi w lekach np.: walpromid, który jest stosowany w leczeniu padaczki?

• Jakie substraty należy zastosować, by otrzymać amidy?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia „amidy”. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z użyciem smartfonów/tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje arkusze papieru A3 i mazaki. Zadaniem uczniów jest opisanie metod otrzymywania odpowiednich amidów z kwasów karboksylowych. Uczniowie mogą korzystać z wszelkich dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału. Po upływie ustalonego czasu przez nauczyciela, liderzy przedstawiają efekty pracy grupowej na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Wszystkie uzgodnione na forum całej klasy rozwiązania wraz z argumentami zostaną zapisane na tablicy. Nauczyciel zweryfikuje poprawność rozwiązań.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej film samouczek.

3. Eksperyment chemiczny – pokaz uczniowski „Reakcja kwasu octowego z amoniakiem” zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiale pomocniczym. Nauczyciel wyznacza uczniów do roli asystentów, którzy otrzymują odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne i przeprowadzają eksperyment. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują odpowiednie równanie reakcji, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy.  Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Chętni uczniowie prezentują efekty pracy na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów i ewentualnie wyjaśnia niezrozumiale kwestie.

4. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda z grup otrzymuje karteczkę z nazwami systematycznymi dwóch amidów (patrz materiał pomocniczy). Zadaniem każdej z grup jest podanie nazw systematycznych i wzorów półstrukturalnych substratów koniecznych do otrzymania wylosowanych amidów oraz podanie równań reakcji powstawania tych amidów. Po ustalonym czasie, liderzy grup przedstawia rezultaty na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – sprawdź się.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytanie: co to są amidy? Jak są zbudowane amidy? Jakie znasz metody otrzymywania amidów?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia zawarte w e‑materiale - sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas odrabiania zadania domowego oraz wykorzystane przez uczniów nieobecnych na lekcji w celu uzupełnienia swoich braków.

Materiały pomocnicze:

1. Mazaki, glutaki, arkusze papieru A3.

2. Kartki z nazwami amidów:

• I grupa: metanoamid i N‑etyloetanoamid;

• II grupa: benzenokarboksyamid i N,N – dimetylometanoamid;

• III grupa: etanoamid i N,N‑dietylometanoamid;

• IV grupa: propanoamid i N‑etylobenzenokarboksyamid;

• V grupa: metanoamid i N,N‑dimetyloetanoamid;

• VI grupa: etanoamid i N,N – dimetylobenzenokarboksyamid;

• VII grupa: butanoamid i N‑metylopropanoamid;

• VIII grupa: propanoamid i N,N – dietylopropanoamid;

• IX grupa: butanoamid i N‑metylobenzenokarboksyamid.

3. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Co to są amidy?

• Jak są zbudowane amidy?

• Jakie znasz metody otrzymywania amidów?

4. Karty charakterystyk substancji.

5. Doświadczenie:

Sprzęt i szkło laboratoryjne: probówki, łapa do probówek, statyw do probówek, palnik gazowy, zapałki/zapalniczka, pipety, łyżeczka.

Odczynniki chemiczne: woda, amoniak, kwas octowy

Instrukcja wykonania:

• W probówce umieść ok 2 cmIndeks górny 3³ kwasu octowego.

• Dodaj pół łyżeczki amoniaku. Całość wymieszaj.

• Probówkę z zawartością ogrzewaj w płomieniu palnika.

• Obserwuj zmiany.

6. Karta pracy ucznia: