Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Emulsje i piany

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

V. Roztworu. Uczeń:

1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne; wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin.

Zakres rozszerzony

V. Roztworu. Uczeń:

1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne; wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia różne typy układów koloidalnych (piany, emulsje, aerozole);

• bada wpływ emulgatora na trwałość emulsji;

• podaje przykłady emulsji, piany, aerozolu;

• wymienia przykłady zastosowania emulsji, piany, aerozolu;

• wyjaśnia, czym jest emulgator i na czym polega jego działanie.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przed lekcją:

1. Uczniowie proszeni są o przyniesienie kosmetyku przez nich stosowanego (np. pasta do zębów, krem, pomadka ochronna).

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania: czy można sprawić, że woda wymiesza się z olejem? Jeśli tak, to w jaki sposób? czym są piany?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia „surfaktanty”.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Zapoznanie uczniów z kartami charakterystyk substancji chemicznych, z którymi będą pracować.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel inicjuje dyskusję w kontekście zdefiniowania związków powierzchniowo czynnych. Jeśli uczniowie mają problem z ich zdefiniowaniem, nauczyciel odsyła ich do grafiki interaktywnej.

2. Eksperyment chemiczny – „Otrzymywanie emulsji”, zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiałach pomocniczych. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje karty pracy, sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie samodzielnie stawiają pytania badawcze i hipotezy, przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w swoich kartach. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Liderzy prezentują wyniki na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów.

3. Nauczyciel inicjuje dyskusję poprzez zadawanie przykładowych pytań: co ma wpływ na tworzenie się emulsji (napięcie powierzchniowe cieczy)? Dlaczego dodatek surfaktantu spowodował utrwalenie emulsji? Jaki związek ma to z budową tych związków? Czym są emulgatory? Uczniowie mogą wesprzeć się treściami zawartymi w e‑materiale.

4. Uczniowie analizują treści e‑materiału dotyczące pian oraz aerozoli. Prowadzący pyta uczniów o przykłady aerozoli, pian i emulsji, z jakimi spotkali się dotychczas w swoim życiu.

5. Uczniowie mają za zadanie przeanalizować skład przyniesionego na lekcję kosmetyku. Emulgatory, które znajdą na etykietach, mają podzielić na emulgatory pochodzenia naturalnego i syntetycznego w oparciu o dostępne źródła informacji.

6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – sprawdź się.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania: jakie znasz typy układów koloidalnych? Jaka jest rola emulgatora w emulsji? Czym są piany? Jak w roztworze koloidalnym nazywane są substancje rozpuszczone, a jak rozpuszczalnik? Czym charakteryzują się roztwory koloidalne?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Dziś nauczyłem/łam się...

• Zrozumiałem/łam, że...

• Zaskoczyło mnie...

• Dowiedziałem/łam się...

• Łatwe było dla mnie...

• Trudne było dla mnie...

• Przypomniałem/łam sobie, że...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być wykorzystana przez uczniów do samodzielnej nauki w domu.

Materiały pomocnicze:

1. Doświadczenie:

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki z korkami, statyw do probówek, pipety.

Odczynniki chemiczne: woda, olej, płyn do mycia naczyń.

Instrukcja wykonania:

• Do jednej probówki wlej ok. 4 cmIndeks górny 3³ wody i taką samą objętość oleju.

• Zamknij probówkę i następnie wstrząśnij nią.

• Obserwuj zmiany jakie zachodzą.

• Do drugiej probówki wlej ok. 4 cmIndeks górny 3³ wody i taką samą objętość oleju oraz dodaj kilka kropel płynu do mycia naczyń, wymieszaj zawartość probówki.

• Obserwuj zmiany, jakie zachodzą.

• Porównaj rezultat w obydwu probówkach.

2. Karty charakterystyk substancji.

3. Karta pracy ucznia:

4. Lista emulgatorów: 

5. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jakie znasz typy układów koloidalnych?

• Jaka jest rola emulgatora w emulsji?

• Czym są piany?

• Jak w roztworze koloidalnym nazywane są substancje rozpuszczone, a jak rozpuszczalnik?

• Czym charakteryzują się roztwory koloidalne?