Scenariusz zajęć

Autor: Patrycja Męcik, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Siły van der Waalsa

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres podstawowy:

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.

Zakres rozszerzony:

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

6) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) oraz kształtu drobin na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia zjawisko sił van der Waalsa;

• wnioskuje, co odpowiada za niektóre spektakularne właściwości związków chemicznych;

• uzasadnia wpływ sił van der Waalsa na zjawiska fizyczne i biologiczne.

Strategie:

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• film samouczek;

• technika okienko informacyjne;

• technika zdań podsumowujących.

Forma pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu;

• rzutnik multimedialny;

• słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręcznik.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje przykładowe pytania: Co to są oddziaływania międzycząsteczkowe? Wymień, jakie znane są Ci rodzaje oddziaływań?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel podaje przykład grafitu i pyta, jakie rodzaje oddziaływań w nim występują.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie analizują tekst w dostępnych źródłach informacji, w tym e‑materiał „Siły van der Waalsa”.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej przykłady związków, substancji, w których występują siły van der Waalsa (grafit, gazy szlachetne). Chętni lub wskazani uczniowie omawiają powstawanie tych wiązań. Nauczyciel wspiera uczniów, weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi i ewentualnie uzupełnia luki i wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

3. Nauczyciel odwołuje uczniów do filmu samouczek w medium bazowym. Uczniowie w parach analizują film, po czym sprawdzają zdobytą wiedzę, wykonując ćwiczenia załączone do medium.

4. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania:

• Jak powstają siły van der Waalsa i w jakich substancjach występują?

• Między jakimi cząsteczkami powstają oddziaływania van der Waalsa?

• Za jakie zjawiska w przyrodzie odpowiadają siły van der Waalsa?

• W jaki sposób można wytłumaczyć różnice w stanach skupienia fluorowców?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia. Nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie w dostępnych źródłach informacji innych przykładów, gdzie występują siły van der Waalsa i zapisanie ich w zeszytach.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć oraz podczas odrabiania pracy domowej, a także do nadrabiania luk programowych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jak powstają siły van der Waalsa i w jakich substancjach występują?

• Między jakimi cząsteczkami powstaje oddziaływanie van der Waalsa?

• Za jakie zjawiska w przyrodzie odpowiadają siły van der Waalsa?

• Dlaczego występują różnice w stanach skupienia fluorowców?