Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Patrycja Męcik, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Siły van der Waalsa
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa
Zakres podstawowy:
III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:
4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.
Zakres rozszerzony:
III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:
6) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) oraz kształtu drobin na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wyjaśnia zjawisko sił van der Waalsa;
wnioskuje, co odpowiada za niektóre spektakularne właściwości związków chemicznych;
uzasadnia wpływ sił van der Waalsa na zjawiska fizyczne i biologiczne.
Strategie:
asocjacyjna.
Metody i techniki nauczania:
burza mózgów;
dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
film samouczek;
technika okienko informacyjne;
technika zdań podsumowujących.
Forma pracy:
praca zbiorowa;
praca w parach;
praca indywidualna.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu;
rzutnik multimedialny;
słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
podręcznik.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje przykładowe pytania: Co to są oddziaływania międzycząsteczkowe? Wymień, jakie znane są Ci rodzaje oddziaływań?
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel podaje przykład grafitu i pyta, jakie rodzaje oddziaływań w nim występują.
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Faza realizacyjna:
Uczniowie analizują tekst w dostępnych źródłach informacji, w tym e‑materiał „Siły van der Waalsa”.
Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej przykłady związków, substancji, w których występują siły van der Waalsa (grafit, gazy szlachetne). Chętni lub wskazani uczniowie omawiają powstawanie tych wiązań. Nauczyciel wspiera uczniów, weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi i ewentualnie uzupełnia luki i wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.
Nauczyciel odwołuje uczniów do filmu samouczek w medium bazowym. Uczniowie w parach analizują film, po czym sprawdzają zdobytą wiedzę, wykonując ćwiczenia załączone do medium.
Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.
Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania:
Jak powstają siły van der Waalsa i w jakich substancjach występują?
Między jakimi cząsteczkami powstają oddziaływania van der Waalsa?
Za jakie zjawiska w przyrodzie odpowiadają siły van der Waalsa?
W jaki sposób można wytłumaczyć różnice w stanach skupienia fluorowców?
Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia. Nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie w dostępnych źródłach informacji innych przykładów, gdzie występują siły van der Waalsa i zapisanie ich w zeszytach.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć oraz podczas odrabiania pracy domowej, a także do nadrabiania luk programowych.
Materiały pomocnicze:
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Jak powstają siły van der Waalsa i w jakich substancjach występują?
Między jakimi cząsteczkami powstaje oddziaływanie van der Waalsa?
Za jakie zjawiska w przyrodzie odpowiadają siły van der Waalsa?
Dlaczego występują różnice w stanach skupienia fluorowców?