Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Cechy sprzężone z płcią

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
VII. Genetyka klasyczna.
1. Dziedziczenie cech. Uczeń:
7) przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;
2. Zmienność organizmów. Uczeń:
8) określa, na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu, podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa);
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XIV. Genetyka klasyczna.
1. Dziedziczenie cech. Uczeń:
6) analizuje dziedziczenie cech sprzężonych; oblicza odległość między genami; na podstawie odległości między genami określa kolejność ich ułożenia na chromosomie;
9) przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;
2. Zmienność organizmów. Uczeń:
8) określa na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, alkaptonuria, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, galaktozemia, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne'a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół cri‑du‑chat i przewlekła białaczka szpikowa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa, neuropatia nerwu wzrokowego Lebera);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

  • Wyjaśnisz sposób dziedziczenia cech sprzężonych z płcią.

  • Opiszesz choroby genetyczne dziedziczone w sprzężeniu z płcią.

  • Obliczysz prawdopodobieństwo wystąpienia u potomstwa chorób sprzężonych z płcią.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem komputera;

  • ćwiczenia interaktywne;

  • praca z filmem;

  • analiza grafiki interaktywnej;

  • prezentacja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj” oraz filmem zawartym w sekcji „Grafika interaktywna”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel pyta uczniów, odnosząc się do podpisu pod ilustracją okładkową: „Dlaczego dziedziczenie cech sprzężonych z płcią jest niezgodne z drugim prawem Mendla?”. Następnie zadaje pytanie: „Dlaczego niektóre choroby częściej dotykają mężczyzn niż kobiety?”.
    Uczniowie udzielają swobodnych odpowiedzi.

Faza realizacyjna:

  1. Prezentacja. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Zadaniem każdego zespołu jest przygotowanie krótkiej prezentacji na przydzielony temat:
    – grupa I – hemofilia;
    – grupa II – daltonizm;
    – grupa III – dystrofia mięśniowa Duchenne’a.
    Prezentacja przygotowana na podstawie e‑materiału oraz zasobów internetowych powinna zawierać wyjaśnienie, w jaki sposób dziedziczone są omawiane choroby (podczas prezentacji uczniowie mogą wykorzystać grafikę interaktywną zawartą w e‑materiale).
    Grupy prezentują wyniki swojej pracy. Nauczyciel ocenia poprawność każdej prezentacji, wskazuje błędy, uzupełnia brakujące informacje.

  2. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by pracując w parach, wykonali polecenie nr 1 („Na podstawie grafiki interaktywnej oblicz prawdopodobieństwo wystąpienia daltonizmu u potomków przedstawionej pary. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich córka będzie nosicielką? Odpowiedź uzasadnij krzyżówką genetyczną”) oraz polecenie nr 2 („Na podstawie grafiki interaktywnej oblicz prawdopodobieństwo wystąpienia daltonizmu u potomków chorego mężczyzny i zdrowej kobiety niebędącej nosicielką. Odpowiedź uzasadnij krzyżówką genetyczną”). Następnie uczniowie konsultują swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą parą.

  3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 8 (w którym mają za zadanie wskazać i uzasadnić, czy wśród potomstwa opisanych kotów mogą pojawić się szylkretowe samce oraz narysować krzyżówkę genetyczną) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‑osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel zadaje pytanie, nawiązując do początku lekcji: „Dlaczego choroby sprzężone z płcią są domeną mężczyzn? Jaką rolę w chorobach sprzężonych z płcią odgrywają kobiety?”. Wskazany uczeń udziela odpowiedzi, uzasadniając ją.

  2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji. Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

  1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 7 z sekcji „Sprawdź się”.

  2. Dla chętnych: Wykonaj ćwiczenie nr 9 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

  • Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

  • „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

  • Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna” m.in. na lekcji „Obliczanie prawdopodobieństwa dziedziczenia chorób genetycznych człowieka”.