Autor: Ilona Kułak

Przedmiot: biologia

Temat: Nisza ekologiczna i siedlisko

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• definiuje pojęcie niszy ekologicznej i siedliska;

• przedstawia elementy niszy ekologicznej;

• porównuje niszę podstawową z niszą realizowaną i siedliskiem;

• analizuje wpływ konkurencji na niszę ekologiczną.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• strategia eksperymentalno‑obserwacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczenia przedmiotowe;

• obserwacja filmu;

• pogadanka (rozmowa nauczająca);

• metoda informacji zwrotnej.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat zajęć, posługując się wstępem do e‑materiału.

2. Nauczyciel przedstawia temat oraz zapoznaje uczniów z celami lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Następnie omawiają na forum klasy pojęcie niszy ekologicznej i siedliska, a także różnice pomiędzy siedliskiem oraz niszą podstawową i realizowaną.

2. Nauczyciel wyświetla film pt. „Nisza ekologiczna i siedlisko bluszczu”, prosząc, aby uczniowie w trakcie oglądania zwrócili uwagę na różnice pomiędzy niszą podstawową i realizowaną oraz czynniki biotyczne i abiotyczne, którymi różniły się nisze rzeczywiste bluszczu przedstawionego na filmie.

3. Nauczyciel dzieli klasę na pary. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału i próbują odpowiedzieć na pytanie, czym różni się nisza podstawowa od niszy realizowanej oraz siedliska i które czynniki na nie wpływają. Weryfikują swoje odpowiedzi z sąsiednimi parami. Wybrane zespoły przedstawiają wyniki swojej pracy.

4. Nauczyciel wyjaśnia, jak należy konstruować problem badawczy, stawiać hipotezę badawczą, czym są obserwacje oraz jak formułować wnioski. Wyjaśnia, że hipoteza to zdanie oznajmujące (twierdzące) dotyczące zależności wynikających z przeprowadzonego doświadczenia. Natomiast wniosek to potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotezy oraz uogólnienie sformułowane na podstawie wyników doświadczenia.

5. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8 (w których mają za zadanie sformułować problem badawczy/pytanie badawcze i wnioski do opisanych eksperymentów). Wskazane osoby przedstawiają swoje odpowiedzi na forum klasy, nauczyciel ocenia ich poprawność.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla zdjęcia różnych przedstawicieli rodzimej flory i fauny. Uczniowie proponują czynniki biotyczne i abiotyczne, które mogą wpływać na niszę każdego z tych gatunków. Nauczyciel zadaje pytanie, czy uczniowie obserwują niszę realizowaną czy podstawową przedstawionych roślin i zwierząt. Chętni uczniowie wymieniają elementy niszy podstawowej i realizowanej wybranego gatunku – np. lisa rudego (Vulpes vulpes) z terenów miejskich oraz z lasu mieszanego.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne od 1 do 6. Przygotują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Nieopisane zdjęcia różnych gatunków należących do rodzimej flory i fauny – przykładowe gatunki: sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) w lesie mieszanym i na torfowisku wysokim, wilk (Canis lupus) w lesie mieszanym na Mazowszu i w Bieszczadzkim Parku Narodowym, niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) w Bieszczadzkim Parku Narodowym i w Tatrach, lis rudy (Vulpes vulpes) w terenach miejskich i w lesie mieszanym.

Bibliografia:

• Krebs Charles J., Ekologia, tłum. A. Kozakiewicz i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.

• Mackenzie Aulay, Ball Andy S., Virdee Sonia R., Ekologia, tłum. M. Kozakiewicz i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

• Umiński Tomasz, Ekologia, środowisko, przyroda, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania filmu:

Film może zostać wykorzystany we wstępnej fazie lekcji, w celu zaciekawienia uczniów. Można go również wykorzystać na lekcji dotyczącej czynników biotycznych i abiotycznych, w tym konkurencji.