Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Panowanie Dioklecjana. Dominat i tetrarchia

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje zmiany społeczno‑polityczne w Cesarstwie Rzymskim III w. n.e.;

• ocenia znaczenie panowania Dioklecjana dla stabilizacji państwa rzymskiego;

• rozróżnia pryncypat od dominatu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• dyskusja dydaktyczna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• projektor.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cel lekcji, ustala z uczniami kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel prosi uczniów o przytoczenie podstawowych informacji na temat sytuacji imperium rzymskiego pod koniec II i na początku III w. (wojny z barbarzyńcami od czasów Marka Aureliusza, problem limes rzymskiego na Renie i Dunaju, kryzys III w.). Wybrana osoba lub ochotnik udziela odpowiedzi, nauczyciel w razie potrzeby koryguje ją i dopowiada istotne elementy.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel opowiada uczniom o upadku dynastii Sewerów (235 r.) i o kryzysie politycznym, jaki wtedy nastąpił (armia staje się samodzielną siłą polityczną, kolejni generałowie są ogłaszani cesarzami). Pyta uczniów, jak wytłumaczyliby fakt, że tzw. cesarze wojskowi niemal zawsze padali ofiarami spisków organizowanych przez swoich podwładnych (także żołnierzy) po najwyżej kilku latach rządów.

2. Jeśli uczniowie nie wiedzą, nauczyciel zadaje pytania pomocnicze: Czym różniły się poprzednie dynastie od cesarzy wojskowych? Co zapewniało ich poprzednikom względną ciągłość władzy? Jeśli zajdzie potrzeba, nauczyciel wskazuje na niskie pochodzenie społeczne generałów. Uczniowie przedstawiają swoje odpowiedzi, a jeden z nich notuje najważniejsze punkty na tablicy.

3. Nauczyciel przechodzi do Dioklecjana. Pokrótce opisuje stabilizację imperium za jego rządów (odparcie wrogich najazdów, zahamowanie uzurpacji) i wspomina o dwóch fundamentalnych zjawiskach charakterystycznych dla jego panowania: tetrarchii i dominacie.

4. Nauczyciel prosi uczniów, aby w parach przygotowali wyjaśnienia pojęć tetrarchii i dominatu. W kolejnym kroku uczniowie z danej pary (wskazani lub chętni) opisują te dwa pojęcia. Następnie prowadzący wyświetla na projektorze mapę imperium podzielonego na cztery części i pyta klasę, jakie mogły być powody, dla których Dioklecjan zdecydował się podzielić władzą z trzema innymi osobami. Wskazana osoba udziela odpowiedzi, nauczyciel weryfikuje jej poprawność.

5. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, czym był pryncypat. Uczeń lub uczennica zapisują na tablicy odpowiedzi uczniów w postaci kilku haseł (np. urzędy republikańskie, cesarz pierwszym obywatelem, podział imperium na prowincje cesarskie i senatorskie itd.). Pyta uczniów o to, jak odnieśliby poznane właśnie pojęcia do pojęcia pryncypatu. Jakie różnice zauważają? Prosi uczniów o samodzielne wykonanie ćwiczenia 3 z e‑materiału.

6. Praca z multimedium. Nauczyciel prezentuje film edukacyjny i prosi, aby uczniowie w parach odpowiedzieli na polecenie nr 1 „Jakie były główne zmiany w charakterze imperium rzymskiego wprowadzone przez Dioklecjana? Porównaj je z charakterem imperium rzymskiego w I- II w.”. Prosi wybraną osobę o przedstawienie swojej odpowiedzi, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie lekcji nauczyciel prosi uczniów, aby przedstawili główne przyczyny upadku systemu tetrarchii (polecenie 2 z multimedium). Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, które wybrana osoba zapisuje na tablicy.

2. Nauczyciel podsumowuje lekcję i udziela uczniom informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują wybrane ćwiczenia wskazane przez nauczyciela.

Materiały pomocnicze:

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.

K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań–Gniezno 2016.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

oraz

Brewiaria dziejów rzymskich: Sekstus Aureliusz Wiktor, Eutropiusz, Festus, red. K. Stebnicka, R. Wiśniewski, Warszawa 2010.

Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999.

Epitome de Caesaribus. O życiu i obyczajach imperatorów od cezara Augusta do Teodozjusza, red. A. Hryniewiecka, Warszawa 2015.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film edukacyjny może posłużyć do przygotowania przez uczniów (np. w formie pracy domowej) notatki na temat reform Dioklecjana, przyczyn ich wprowadzenia oraz ich skutków, m.in. dla miejskiej architektury.