Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Temat: Sposoby charakteryzowania postaci dramatu na przykładzie Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna sposoby charakteryzowania postaci dramatu,

• scharakteryzuje bohaterów dramatu Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła,

• utrwali wiadomości o tym, czym są didaskalia i jaką pełnią funkcję w charakteryzowaniu postaci dramatu,

• utrwali wiadomości o rodzajach charakterystyk, w tym o charakterystyce pośredniej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

• karta pracy;

• kartki z cytatami, tekst dramatu Juliana Ursyna Niemcewicza.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel prosi, by wskazani uczniowie ubrali się w stroje, które – ich zdaniem – najbardziej świadczą o charakterze wybranej postaci z Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Pozostali uczestnicy zajęć rozpoznają bohaterów i wyjaśniają, czym się kierowali w swoich decyzjach.

2. Nauczyciel w pudełku umieszcza kartki z zapisanym nazwiskiem. Uczniowie losują je i wyjaśniają, dlaczego wylosowane nazwisko jest znaczące. Uczniowie formułują wniosek dotyczący dobierania nazwiska do bohatera tak, aby odzwierciedlało ono jego najbardziej znaczącą cechę charakteru i tworzyło efekt humorystyczny.

3. Wybrani uczniowie losują karteczki z nazwiskiem bohatera Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Mówią w pierwszej osobie liczby pojedynczej, w czasie teraźniejszym o zaletach i wadach wylosowanej postaci. Wspólnie dochodzą do wniosku, że każda z postaci literackich ma własne poglądy, sposób zachowania, język czy ulubione ubrania.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się multimedium. Po obejrzeniu ilustracji interaktywnej sporządzają opis stroju wybranej postaci Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Wspólnie omawiają strój Szarmanckiego i Starościny. Formułują wnioski o znaczeniu kostiumu w charakteryzowaniu postaci.

2. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj” i na tej podstawie gromadzą informacje o sposobach charakteryzowania postaci literackich. Wskazani uczniowie omawiają wybrany sposób, odwołując się do konkretnych przykładów literackich.

3. Nauczyciel zapisuje na tablicy dwa nazwiska znaczące: Gadulski i Szarmancki. Uczniowie dopisują cechy tych postaci, wyjaśniają znaczenia ich nazwisk w dramacie Juliana Ursyna Niemcewicza.

4. Jako działanie alternatywne uczniowie mogą wykonać umieszczone w e‑materiałach ćwiczenia interaktywne.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie jako podsumowanie lekcji wykonują ćwiczenie utrwalające informacje o dwóch rodzajach charakterystyki: pośredniej i bezpośredniej.

KARTA PRACY

A. Przeczytaj fragment Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Zapoznaj się z dołączonymi do niego przypisami.

STAROŚCINA
Tą śmiercią omylona w najtkliwszym wyborze
Le reste de mes joursIndeks górny 1¹ chciałam przepędzić w klasztorze
I zostać bernardynką. Rodziców rozkazy
Nowe sercu mojemu przyczyniły razy,
Łącząc mię malgré moiIndeks górny 2² z dziwacznym człowiekiem,
Co się nie zgadza ze mną ni gustem, ni wiekiem,
Który nawet wyrazów moich nie rozumie,
Co się attandrysowaćIndeks górny 3³ ni jęczeć nie umie.
A kiedy ja w najtkliwszym jestem rozkwileniu.
On przychodzi mi gadać o życie, jęczmieniu,
O fryjorze do GdańskaIndeks górny 4⁴…

Źródło: J.U. Niemcewicz, Powrót posła. Komedia w trzech aktach, oprac. Z. Skwarczyński, Wrocław 1983, s. 64.

Indeks górny 1¹ le reste de mes jours – z fr., resztę dni moich

Indeks górny 2²malgré moi – z fr., wbrew mej woli

Indeks górny 3³attandrysować – z fr., rozczulać się

Indeks górny 4⁴fryjor do Gdańska – z niem., wiosenny spław zboża Wisłą

B. Fragment zawiera charakterystykę pośrednią Starościny. Zamień ją na charakterystykę bezpośrednią.

2. Wybrani uczniowie przedstawiają swoje realizacje ćwiczenia na forum klasy. Pozostali uczniowie ewentualnie uzupełniają te wypowiedzi na podstawie własnych ustaleń.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje na podstawie e‑materiałów polecenie pracy domowej:

1. Wyobraź sobie, że jesteś Szarmanckim i piszesz do Starościny liścik z prośbą o spotkanie. Napisz taki list składający się z kilku zdań, używając w jego treści następujących słów:

serce, udręka, wieczór, słodki, pachnący.

Pamiętaj o zachowaniu wszystkich wymogów formalnych (zwroty grzecznościowe na początku i na końcu korespondencji, pisownia wielkimi literami).

Przypomnij sobie informacje dotyczące językowych zabiegów stosowanych w charakteryzowaniu postaci. Zredaguj na ten temat notatkę.

Materiały pomocnicze

Słownik terminów literackich pod redakcją: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Wrocław 2002 r.

Michał Głowiński, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1975 r.

Zasoby portalu internetowego Wolne lektury (tekst dramatu)

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła. Komedia w trzech aktach, oprac. Z. Skwarczyński, Wrocław 1983 r.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą opracować na wzór umieszczonego w e‑materiałach multimedium bazowego podobne zestawienie cech wybranej postaci literackiej albo z Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza, albo innego z dowolnego dramatu, pamiętając, że inaczej charakteryzuje się bohatera w teatrze, a inaczej w prozie.