Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: Chemia

Temat: W jaki sposób z tłuszczu otrzymać kwasy tłuszczowe lub mydło?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XVII: Estry i tłuszcze. Uczeń:

9) wyjaśnia, w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła; pisze odpowiednie równania reakcji;

Zakres rozszerzony

XVII: Estry i tłuszcze. Uczeń:

10) wyjaśnia, w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła; pisze odpowiednie równania reakcji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• przeprowadza doświadczenie chemiczne dotyczące hydrolizy tłuszczów;

• wyjaśnia, czym różni się proces hydrolizy tłuszczów w środowisku kwasowym a zasadowym;

• pisze odpowiednie równania reakcji obu procesów.

Strategia nauczania

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• eksperyment;

• wirtualne laboratorium;

• burza mózgów;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑podręczniku;

• rzutnik multimedialny;

• aplikacja Mentimeter;

• tablica interaktywna/tablica i kreda;

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel pokazuje uczniom mydło i pyta uczniów czy wiedzą, jak otrzymać takie mydło, do jakich związków chemicznych można je zaliczyć, co jest właściwie istotą usuwania brudu za pomocą wody i mydła?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół terminu mydło. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z wykorzystaniem tabletów/smartfonów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Analiza treści w e‑materiale - hydroliza w środowisku zasadowym i kwasowym. Nauczyciel inicjuje dyskusję.

2. Eksperyment uczniowski - Reakcja zmydlania tłuszczu. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje karty pracy, odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie formułują problem badawczy i hipotezę, zapisują w kartach pracy, po czym przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany, wysnuwają wnioski - wszystko zapisują w kartach pracy. Zapisują również równania reakcji hydrolizy zasadowej i kwasowej, np. dla tristearynianu glicerolu. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów, wyjaśnia wątpliwości.

3. Liderzy prezentują na forum efekty pracy grupowej. Nauczyciel weryfikuje wypowiedzi uczniów pod kątem merytorycznym.

4. Uczniowie w parach pracują z wykorzystaniem wirtualnego laboratorium. Nauczyciel wspiera uczniów, monitoruje ich pracę.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: Co to jest mydło? Na czym polega zasadowa hydroliza tłuszczu? Jakie produkty otrzymamy podczas hydrolizy tłuszczu w środowisku kwasowym? Czy mydło z wodą tworzą roztwór właściwy?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

•  Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłem/łam...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa

Uczniowie wykonują zadania w e‑materiale - sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium może być wykorzystanie przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć lub sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

2. Co to jest mydło? Na czym polega zasadowa hydroliza tłuszczu? Jakie produkty otrzymamy podczas hydrolizy tłuszczu w środowisku kwasowym? Czy mydło z wodą tworzą roztwór właściwy?

3. Instrukcja:
   Do probówki zawierającej tłuszcz (masło, smalec) bardzo ostrożnie dodaj stężony roztwór wodorotlenku sodu. Probówkę z zawartością mieszaj i ogrzewaj w płomieniu palnika spirytusowego przez kilka minut, trzymając ostrożnie w łapie drewnianej. Po ostygnięciu sprawdź zapach, wygląd i rozpuszczalność w wodzie otrzymanej substancji. Zapisz wnioski i odpowiednie równanie reakcji w formie cząsteczkowej. Przy zapisie wzorów związków organicznych posługuj się wzorami półstrukturalnymi.

4. Sprzęt laboratoryjny i szkło:

• probówka + korek;

• łapa drewniana;

• palnik spirytusowy;

• łopatka;

• statyw do probówek.

3. Odczynniki chemiczne:

• margaryna lub smalec;

• stężony roztwór NaOH;

• woda destylowana.