Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Powiedz to własnymi słowami! Potoczna polszczyzna jako styl funkcjonalny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
2) rozróżnia style funkcjonalne polszczyzny oraz rozumie zasady ich stosowania;
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przygotowuje prezentację na temat stylu potocznego;

  • wskazuje w przykładach cechy stylu potocznego;

  • tworzy słownik słów potocznych;

  • omawia na podstawie fragmentu tekstu cechy stylu potocznego;

  • podaje własne przykłady słów, należące do stylu potocznego.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • prezentacja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego;

  • praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

  • e‑podręcznik;

  • tablica interaktywna lub rzutnik.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie prezentacji na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Uczniowie mają za zadanie przygotować przykłady ilustrujące styl potoczny. Prezentacja powinna mieć formę quizu: oglądający ją uczniowie powinni rozpoznawać cechy stylu potocznego w przedstawianych w niej przykładach.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.

  2. Nauczyciel prowadzi krótką rozmowę wprowadzającą w temat lekcji: co nazywamy stylem potocznym, jakie są jego funkcje. Następnie prosi wyznaczonych wcześniej uczniów o przedstawienie prezentacji dotyczącej stylu potocznego; uczestnicy zajęć wskazują cechy tego stylu w przykładach, które pojawiają się w prezentacji.

  3. Uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy. Każdy zespół ma za zadanie przygotować słownik słów potocznych języka, którym się posługują. Następnie przyporządkują te wyrazy do konkretnych cech zamieszczonych na mapie skojarzeń w bloku tekstowym. Wybrana osoba z grupy prezentuje wyniki pracy oraz wyjaśnia na tej podstawie, jakie cechy stylu potocznego dominują w wypowiedziach uczniów z zespołu.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie wracają do przygotowanego wcześniej słownika słów potocznych, którymi się posługują. Dopisują kolejne wyrazy, które nasunęły im się podczas pracy na lekcji, następnie szukają synonimów tych słów, tak aby wyrazy te nie były już potocyzmami. Przedstawiciele grup prezentują wyniki swojej pracy.

  2. Uczniowie w parach wykonują polecenia towarzyszące prezentacjom zamieszczonym w e‑materiale. Następnie samodzielnie wykonują zamieszczone w e‑materiale kolejne ćwiczenia 1, 2, 3, 4, 5, 6. Zapisują swoje realizacje zadania, a po jego wykonaniu wskazywani przez nauczyciela uczestnicy zajęć wymieniają się odpowiedziami. Nauczyciel komentuje wypowiedzi uczniów, akcentując najistotniejsze treści.

  3. Nauczyciel rozdaje obu grupom kartki z tekstem Stasiuka i prosi uczniów, aby na podstawie fragmentu wskazali cechy stylu potocznego.
    Grodzką w dół, ale nie na plac, tylko mostem pod zamek. Najlepiej już wieczorem, żeby patrzeć na tę czarną wyrwę w dole, na ciemny wąwóz w środku miasta. W dzień to się zaludnia, roi smutnym handlem najbiedniejszych. Taniocha w pęczkach po trzy, sześć par. Pomiędzy autobusami, które odjeżdżają na Piaski, na Krzczonów, na Bychawę, na Żółkiewkę, w mglistą dal starego asfaltu z rzędami topól na poboczach. Za dnia to jest niemrawe rojowisko pokątności. Przeczekiwania i przeżywania z dnia na dzień. Taryfiarze rżną w karty na maskach. Torby w kratę i plastik udający skórę. Zwały tego wszystkiego. Tej jednorazowości, która niesie pociechę najuboższym. Jakby dobrze powiało, toby frunęło to w niebo jak u jakiegoś dzikiego Chagalla: gacie, rajtki, biusthaltery, dżins, chemiczna koronka, cekiny, złociste badziewko, obcasiki, pumy i lampasy, tygrysie futra z węglowodorów, wszystko w niebo. Aż pozostałby nagi beton, czarny bruk, ciemny dół w tym miejscu, które umarło i już nikt tutaj niczego nie zrobił na stałe. Tylko to koczowisko: rano rozwinąć, wieczorem zwinąć. Jak namioty na lodowatej pustyni, na kamiennym stepie. Że tylko to się dało wskrzesić – jakąś smętną parodię, jakąś karykaturę tamtego miasta, które pochłonął ogień.
    Źródło: A. Stasiuk, Wschód, Wołowiec 2014.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel prosi uczniów, aby podali słowa – z powszechnego użycia lub z mediów i reklamy – które najlepiej oddają styl potoczny w polszczyźnie XXI wieku.

  2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

  1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

  • Danuta Buttler, Miejsce języka potocznego w wśród odmian współczesnego języka polskiego, [w:] S. Urbańczyk (red.), Język literacki i jego warianty, Wrocław 1982.

  • Iwona Korzeniewska, Potoczne zachowania językowe młodzieży,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio FF. Philologiae, 28/1 (2010), s. 45–58.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja TED”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się