Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: Chemia

Temat: Czy tłuszcze mogą być nienasycone?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

7) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• samodzielnie projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne, dotyczące badania charakteru nienasyconego trzech różnych tłuszczów roślinnych;

• wykazuje zależność między charakterem chemicznym, pochodzeniem i stanem skupienia badanych tłuszczów.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• eksperyment chemiczny;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródlowego;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu/smartfony, tablety;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, kreda;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje pytanie: W jaki sposób doświadczalnie zaklasyfikować tłuszcze do grupy nasyconych i nienasyconych?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia tłuszcz nienasycony z zastosowaniem aplikacji Mentimeter i wykorzystaniem smartfonów/tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Analiza tekstu źródłowego w e‑materiale - uczniowie w parach wyszukują informacje dotyczące zaprojektowania doświadczenia chemicznego, w którym wykażą nienasycony charakter trzech różnych tłuszczów roślinnych. Uczniowie mają za zadanie wybrać odczynniki chemiczne, szkło i sprzęt laboratoryjny do zaplanowanego przez nich doświadczenia chemicznego, spośród przygotowanego przez nauczyciela.

2. Eksperyment uczniowski – „Badanie charakteru nienasyconego tłuszczów” (instrukcja w materiale pomocniczym). Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie dobierają odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne spośród wszystkich przygotowanych. Uczniowie formułują pytanie badawcze oraz hipotezę i zapisują w kartach pracy, po czym przystępują do wykonania doświadczenia. Swoje spostrzeżenia z przeprowadzonego eksperymentu uczniowie zapisują w kartach pracy, po czym formułują wniosek. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Liderzy prezentują rezultaty pracy grupowej na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi uczniów i w razie potrzeby uzupełnia podane informacje.

3. Chętny lub wskazany uczeń zapisuje na tablicy równanie zachodzącej reakcji chemicznej, na przykład jak poniżej:

4. Nauczyciel wyjaśnia zachodzącą reakcję addycji elektrofilowej, wskazując elektrofil - ${\text{Br}}^{+}$.

5. Uczniowie w parach analizują animację w kontekście badania właściwości fizycznych tłuszczów.

6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: Jaki alkohol wchodzi w skład budowy tłuszczów? Jaki rodzaj wiązania posiadają tłuszcze nienasycone? Jakim doświadczeniem można odróżnić tłuszcze nasycone od nienasyconych? Jakie kwasy tłuszczowe wykazują charakter nienasycony?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe polecenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animacja może być wykorzystana podczas wykonywania zadań zawartych w e‑materiale oraz podczas przygotowywania się ucznia do zajęć lub do sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jaki alkohol wchodzi w skład budowy tłuszczów?

• Jaki rodzaj wiązania posiadają tłuszcze nienasycone?

• Jakim doświadczeniem można odróżnić tłuszcze nasycone od nienasyconych?

• Jakie kwasy tłuszczowe wykazują charakter nienasycony?

2. Doświadczenie – nauczyciel przygotowuje sprzęt laboratoryjny (potrzebny do doświadczenia chemicznego oraz dodatkowy, tak, aby uczniowie samodzielnie wybrali odpowiednie szkło):

• Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki z korkami, statyw do probówek, pipety Pasteura; dodatkowo: zlewki, probówki koniczne, kolby miarowe, cylindry miarowe, pipety miarowe, płaszcze grzejne itd.;

• Odczynniki chemiczne: oleje roślinne (różne rodzaje np. olej słonecznikowy, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej ryżowy, olej z pestek winogron, olej lniany), roztwór bromu w ${\text{CCl}}_4$ (lub innym rozpuszczalniku organicznym); dodatkowo: tłuszcze zwierzęce (zbudowane w większości z nasyconych reszt kwasowych, np. masło, tran, masło klarowane, łój), benzyna, woda bromowa (uczniowie zamiast roztworu bromu w ${\text{CCl}}_4$ mogą użyć wody bromowej i dodać benzyny)/zamiennie może być roztwór ${\text{KMnO}}_4$ (również może zostać użyty do wykazania charakteru nienasyconego).

3. Przykładowa instrukcja wykonania:

• W trzech probówkach umieść oddzielnie po około 2 cmIndeks górny 3³ oleju słonecznikowego, rzepakowego oraz oliwy z oliwek.

• Do probówek wlej około 2 cmIndeks górny 3³ benzyny.

• Zatkaj probówki korkami i energicznie wytrząśnij.

• Do tak powstałych roztworów dodaj po kilka cmIndeks górny 3³ wody bromowej.

• Ponownie zamknij probówki korkami, wytrząsaj i pozostaw w statywie do ustabilizowania się mieszanin.

• Obserwuj zmiany.

4. Karta pracy ucznia: