Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Zastosowanie kwasów

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

10) klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

10) klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia przykłady zastosowań kwasów;

• wymienia, jakie właściwości kwasów wpływają na ich zastosowania;

• wymienia zastosowania dla konkretnych kwasów.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• dyskusja dydaktyczna;

• mapa pojęć;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• wirtualne laboratorium;

• okienko informacyjne;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami/tablety, smartfony z dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje informacje zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów, którzy starają się odpowiedzieć na pytanie: Jakie kwasy występują w produktach spożywczych?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie wspólnie na tablicy tworzą mapę pojęć, na której zapisują różne kwaśne substancje. Następnie starają się ustalić źródło kwaśnego smaku/pH w wymienionych produktach. W razie problemów, mogą posiłkować się zasobami internetu.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom różne etykiety produktów ze składem chemicznym – jedna na parę (np. pochodzące o napojów typu Cola, serka wiejskiego, przetworów rybnych, konserw mięsnych, lodów, napojów dla sportowców, śmietany pasteryzowanej, proszku do pieczenia, sosów, przetworów ziemniaczanych, serów niedojrzewających). Uczniowie odszukują w składzie nazwę/nazwy kwasów. Zastanawiają się, w jakim celu został zastosowany dany kwas w produkcie spożywczym, podają swoje propozycje na forum klasy – pogadanka. Powrót do fazy wstępnej i skonfrontowanie informacji podanej przez uczniów.

3. Uczniowie proszeni są o przeanalizowanie medium bazowego (wirtualne laboratorium). Doświadczenia są wyświetlane przez nauczyciela, nauczyciel zatrzymuje je w odpowiednich momentach i pyta, w jaki sposób dany kwas powinien zareagować na testowane materiały. Następnie uczniowie dalej analizują wirtualne laboratorium, aby pokazać, czy mieli rację, czy nie. Uczniowie zapisują odpowiednie wnioski w zeszytach.

4. Nauczyciel dzieli uczniów na sześć grup. Ich zadaniem jest opracowanie plakatów pod kątem zastosowań poszczególnych kwasów (forma plakatu dowolna: opisowa/graficzna):

• grupa $\text{I}$ – zastosowanie kwasu siarkowego($\text{VI}$);

• grupa $\text{II}$ – zastosowanie kwasu azotowego($\text{V}$);

• grupa $\text{III}$ – zastosowanie kwasu chlorowodorowego:

• grupa $\text{IV}$ – zastosowanie in. kwasów tlenowych, np. fosforowego($\text{V}$), borowego i węglowego;

• grupa $\text{V}$ – zastosowanie in. kwasów beztlenowych, np. fluorowodorowego, cyjanowodorowego i siarkowodorowego;

• grupa $\text{VI}$ – zastosowanie kwasów organicznych: benzoesowego i askorbinowego.
  Nauczyciel rozdaje uczniom arkusze papieru A3, mazaki. Nauczyciel może jako przykład zastosowań kwasów wyświetlić na tablicy zawartość załączników (patrz materiały pomocnicze). Po wyznaczonym czasie liderzy grup prezentują efekty pracy na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Dziś dowiedziałam/łem się...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium może być wykorzystane przez uczniów podczas wykonywania pracy domowej oraz podczas przygotowywania się do lekcji. Osoby nieobecne na lekcji mogą wykorzystać to narzędzie do uzupełnienia luk kompetencyjnych od strony praktycznej.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje: arkusze papieru A3, mazaki, glutaki, etykiety produktów ze składem chemicznym.

2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Które kwasy wykorzystywane są do produkcji nawozów sztucznych?

• Który kwas wykorzystuje się do wykrywania białek w produktach spożywczych?

• Dlaczego kwas siarkowy($\text{VI}$) wykorzystywany jest w akumulatorach?

• Z uwagi, na jakie właściwości wykorzystuje się kwas benzoesowy w przemyśle spożywczym?

• Który z kwasów znajduje zastosowanie w trawieniu szkła, produkcji freonów i teflonu?

• Jaki kwas znalazł zastosowanie w deratyzacji i dlaczego?

3. Załączniki: