Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Rota Marii Konopnickiej – utwór okolicznościowy czy uniwersalny?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
Lektura uzupełniająca
21) Maria Konopnicka, wybór wierszy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • opisuje genezę Roty oraz przyczyny zmian dokonywanych w jej tekście w różnych okolicznościach historycznych,

  • wskazuje w utworze Konopnickiej nawiązania do wydarzeń z historii Polski,

  • opisuje proces germanizacji, jej przyczyny i przebieg,

  • wyjaśnia, na czym polega uniwersalność Roty.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Przed planowaną lekcją uczniowie mają powtórzyć lub przygotować wiadomości historyczne dotyczące polityki germanizacyjnej na ziemiach polskich. Wybrany lub chętny uczeń może przygotować krótką prezentację multimedialną poświęconą zaborom.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat i cele zajęć. Prosi, by na ich podstawie uczniowie sformułowali kryteria sukcesu.

  2. Rozmowa wprowadzająca: nauczyciel pyta uczniów, czy znają słowa Roty. Chętni uczniowie próbują odtworzyć słowa pieśni z pamięci, a następnie weryfikują słowa z wersją podaną w e‑materiale. Nauczyciel pyta, czy wiedzą, jakie znaczenie ma ta pieśń, kiedy powstała i jaką ma wymowę. Tak kieruje rozmowę, by uczniowie wykorzystali wiadomości przygotowane przed lekcją. W miarę możliwości można w tej fazie lekcji posłużyć się prezentacją uczniowską na temat zaborów.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” w e‑materiale. Zebrane wcześniej wiadomości historyczne uzupełniają o informacje historycznoliterackie oraz dotyczące okoliczności powstania utworu. Wspólne omówienie zebranych wiadomości.

  2. Przed przystąpieniem do pracy z multimedium chętny uczeń odczytuje na głos Rotę. Następnie w parach uczestnicy zajęć przygotowują krótki szkic interpretacyjny: określają nadawcę i odbiorcę wypowiedzi, odczytują konteksty historyczne, zwracają uwagę na symbole i język. Wybrane pary prezentują swoje propozycje interpretacyjne.

  3. Nauczyciel prosi uczniów, by wskazali te części wiersza, które mogłyby ulec modyfikacji w zależności od wydarzeń historycznych. Jaką Rotę odśpiewaliby Polacy w czasie II wojny światowej, a jaką w czasach powojennych, jaki kształt mółgby przybrać ten sam tekst śpiewany dzisiaj? Następnie uczniowie przystępują do pracy z multimedium. Wysłuchują audiobooka i weryfikują swoje przypuszczenia. Każdy uczeń indywidualnie formułuje odpowiedzi na polecenia do multimedium.

  4. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel może odtworzyć nagranie Roty, np. w wykonaniu Chóru Filharmonii Narodowej podczas koncertu z okazji 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Tuż po nim nauczyciel pyta uczniów, jakie emocje towarzyszyły im, kiedy słuchali

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel zadaje pytanie podsumowujące zajęcia w nawiązaniu do tematu lekcji: czy uważacie, że Rota to utwór okolicznościowy, potrzebny tylko w sytuacjach zagrożenia niepodległości, tożsamości narodowej, czy też utwór uniwersalny?

  2. W dyskusji podsumowującej lekcję nauczyciel może również zadać uczniom pytanie: jak rozumiecie pojęcie narodu? Jakie czynniki powodują, że ludzie utożsamiają się ze swoim narodem? Jakie znaczenie mogą mieć w budowaniu świadomości narodowej pieśni i utwory literackie? W dyskusji z pewnością pojawią się odwołania do współczesności i poczucia narodowej więzi Polaków w XXI w.

Praca domowa:

  1. Zastanów się, czy Rota byłaby dobrym hymnem narodowym. Swoją opinię uzasadnij w wypowiedzi pisemnej.

Materiały pomocnicze:

  • Aleksandra Okopień‑Sławińska, Semantyka wypowiedzi poetyckiej, Kraków 2001.

  • Antonina Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.

  • Nagranie Roty w wykonaniu Chóru Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się