Autor: Marcin Sawicki

Przedmiot: historia

Temat: Początek końca imperium. Rządy Breżniewa i sowiecka interwencja w Afganistanie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

LII. Dekolonizacja, integracja i nowe konflikty.

zakres podstawowy

Uczeń:

2) wyjaśnia przyczyny i przedstawia skutki konfliktów zimnowojennych, w tym wojny w Wietnamie, kryzysu kubańskiego oraz wojny w Afganistanie.

LIV. Świat na przełomie tysiącleci.

Uczeń:

1) charakteryzuje proces rozpadu ZSRS i określa jego następstwa.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia elementy życia codziennego charakterystyczne dla ZSRS za rządów Breżniewa;

• dokonuje oceny postaci Breżniewa z różnych punktów widzenia;

• wyjaśnia przyczyny interwencji ZSRS w Afganistanie;

• tłumaczy znaczenie takich pojęć jak: nomenklatura, mudżahedin, dżihad.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych,

• analiza materiału źródłowego (porównawcza),

• dyskusja,

• elementy dramy – sąd nad postacią.

Formy zajęć:

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rekwizyty stworzone przez uczniów.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Początek końca imperium. Rządy Breżniewa i sowiecka interwencja w Afganistanie”. Prosi uczniów o zapoznanie się z treścią e‑materiału (sekcji „Przeczytaj” oraz multimedium bez zestawu ćwiczeń).

2. Nauczyciel tłumaczy zasady pracy metodą sądu nad postacią. Przed lekcją następuje także przydzielenie uczniom ról. Uczniowie mogą przygotować rekwizyty lub elementy charakteryzacji dla odgrywanych przez siebie postaci:

• dwóch sędziów (zadanie: sprawne prowadzenie procesu, przygotowanie wyroku z uzasadnieniem);

• dwóch oskarżycieli (zadanie: przygotowanie mowy oskarżycielskiej, prawo do zadania jednego, dwóch pytań do każdego świadka);

• dwóch obrońców (zadanie: przygotowanie mowy obrończej, prawo do zadania jednego, dwóch pytań do każdego świadka);

• Leonid Breżniew – oskarżony (zadanie: przygotowanie oświadczenia).

Propozycje świadków w procesie Leonida Breżniewa:

1. Sowiecki sportowiec

2. Przedstawicielka wybranej mniejszości narodowej w ZSRS

3. Przedstawiciel wybranej mniejszości narodowej w ZSRS

4. Zbuntowany student z Leningradu

5. Młody działacz komunistyczny

6. Sowiecka wieśniaczka

7. Afgańska wieśniaczka

8. Afgański komunista

9. Mieszkaniec afgańskiej wioski

10. Wdowa po żołnierzu, uczestniku interwencji sowieckiej w Afganistanie

11. Współczesny historyk

12. Mieszkaniec rosyjskiej prowincji

13. Mieszkanka Moskwy

14. Andriej Sacharow

15. Aleksiej Kosygin, premier ZSRS

16. Lekarz Breżniewa

17. Mudżahedin

18. Ałła Pugaczowa, gwiazda sowieckiej estrady

(zadanie dla świadków: krótka opowieść o sobie – wymyślona, ale zgodna z realiami epoki lub oparta na faktach; przygotowanie się do odpowiedzi na ewentualne pytania ze strony oskarżycieli i obrońców).

Fotografowie dokumentujący przebieg procesu (zadanie: przygotowanie wystawy dokumentującej proces).

Niezależni dziennikarze przygotowujący relację z procesu (zadanie: przygotowanie relacji – jako zadanie domowe).

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‑materiałem. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenie 2 z sekcji „Sprawdź się”.

Faza realizacyjna:

1. Krótkie wprowadzenie do tematu lekcji. Nauczyciel przypomina przedmiot sądu oraz zasady obowiązujące podczas pracy z zastosowaniem tej metody, w tym reguły odnośnie do zadawania pytań oraz czasu wystąpień.

2. Sąd nad postacią. Uczniowie wcielają się w przydzielone postaci, nauczyciel kontroluje przebieg inscenizacji.

3. Dyskusja: wybrani uczniowie, na podstawie wysłuchanych zeznań, przedstawiają własną ocenę postaci Breżniewa.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują samodzielnie ćwiczenia 4 i 5, wspólnie z nauczycielem sprawdzają poprawność udzielonych odpowiedzi.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

M. Panas‑Goworska, A. Goworski, Grażdanin N.N. Życie codzienne w ZSRR, Warszawa 2017.

P. Oxley, Russia 1855–1991. From Tsars to Commissars, Oxford 2001.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.

Wskazówki metodyczne:

Film edukacyjny może zostać wykorzystany podczas lekcji, wówczas uczniowie zapoznają się przed lekcją tylko z sekcją „Przeczytaj”, a w trakcie fazy realizacyjnej nie odbywa się sąd nad postacią. Natomiast po fazie wstępnej uczniowie oglądają film i wykonują dołączone do niego polecenia.

Spis ilustracji nieopisanych

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Grupa afgańskich jeńców pojmana przez żołnierzy Armii Czerwonej; Кувакин Е., CC BY‑SA 3.0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Przesłuchanie afgańskiego jeńca przez sowieckich zwiadowców; Кувакин Е., CC BY‑SA 3.0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Mudżahedini z przechwyconymi sowieckimi działami; Erwin Lux, CC BY‑SA 3.0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Afgańczycy w Peszawarze pokazujący baldachim zestrzelonego sowieckiego odrzutowca; Erwin Lux, CC BY‑SA 3.0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Żołnierze sowieckiego specnazu – oddziału do zadań specjalnych – szykują się do wykonania misji w Afganistanie; Mikhail Evstafiev, CC BY‑SA 2.5, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 5 – ilustracja: Ostatnia kolumna wojsk sowieckich przekracza granicę ZSRS po opuszczeniu Afganistanu; RIA Novosti archive, image #58833 / A. Solomonov / CC‑BY‑SA 3.0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja A: Pomnik żołnierzy afgańskich w Iliczewsku; CC BY‑SA 4.0, HelgiAlex, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja B: Pomnik żołnierzy afgańskich w Ałma‑Acie; CC0, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja C: Pomnik żołnierzy‑internacjonalistów w Mikołajowie; CC BY‑SA 4.0, Georgy Dolgopsky, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja D: Kaplica Wyspy Łez, Mińsk; CC BY‑SA 4.0, Palsciuk, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja E: „Czarny tulipan” w Nikopolu na Ukrainie; lic. edukacyjna, Антон Василенко, warspot.ru.

• Ćwiczenie 7 – ilustracja F: Matka żołnierza, który zginął w Afganistanie, z ikoną w rękach. Chersoń, Ukraina; lic. edukacyjna, Антон Василенко, warspot.ru.