Autor: Anna Grabarczyk

Temat: O zapożyczeniach na przestrzeni wieków

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• prześledzi proces pojawiania się wyrazów obcych w języku polskim;

• zdefiniuje terminy: zapożyczenia bezpośrednie i pośrednie;

• wymieni przykłady wyrazów, które pojawiły się w języku polskim na skutek określonych wydarzeń historycznych.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie zgromadzili przykłady zapożyczeń funkcjonujących w języku, którym posługują się oni sami, osoby publikujące w internecie, osoby z branży IT, a także osoby publiczne.
   Na lekcji będą potrzebne słowniki języka polskiego i słowniki wyrazów obcych.

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel prosi, by każdy z uczniów ułożył zdanie złożone, w którym użyje wyłącznie wyrazów rodzimych. Następnie kilka propozycji zostaje zapisanych na tablicy. Wszyscy uczestnicy zajęć analizują je, korzystając z przygotowanych słowników (lub telefonu z dostępem do internetu). Prawdopodobnie okaże się, że wiele słów, które uczniowie odczuwali jako rodzime, w rzeczywistości jest zapożyczonych. Nauczyciel prosi, by uczniowie wyciągnęli wnioski z tego prostego ćwiczenia. Następnie zadaje pytania: Czy język może obyć się bez zapożyczeń? W jakich sytuacjach okazują się potrzebne?

3. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Prowadzący zajęcia odtwarza wykład prof. Jana Miodka na temat zapożyczeń. Prosi, by uczniowie wyjaśnili w parach, jak rozumieją metaforę, na którą powoływał się Adam Mickiewicz w swoich wykładach paryskich: jesteśmy spod trzech wzgórz: spod Akropolu, spod Kapitolu i spod Golgoty. Jakie znaczenie ma ta metafora w kontekście języka?

2. Nauczyciel proponuje krótką dyskusję: prosi, by chętni uczniowie przypisali się do jednej z grup: purystów, którzy uważają, że język powinien być wolny od obcych wpływów, i postępowców, którzy uważają, że język powinien być otwarty na zapożyczenia. Obie grupy naradzają się i formułują argumenty na poparcie swoich opinii. Następnie przeprowadzają kilkuminutową dyskusję, podczas której nauczyciel dba o to, by argumenty były merytoryczne. Później prosi o podsumowanie dyskusji i zanotowanie wniosków.

3. Uczniowie zapoznają się z audiobookiem i charakteryzują najważniejsze grupy zapożyczeń, podając ich genezę. Następnie w parach wskazują funkcje zapożyczeń na podstawie wysłuchanego nagrania.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia zamieszczone w sekcji „Audiobook”. Chętne osoby przedstawiają rozwiązania.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.

Praca domowa:

1. Wskaż dziedziny życia, w jakich następowało zapożyczanie z konkretnych języków i wyjaśnij, czym to było uwarunkowane. Swoją wypowiedź uzupełnij przykładami.

Materiały pomocnicze:

• Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

• Jadwiga Kowalikowa, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, [w:] Polonista w szkole, red. Anna Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film edukacyjny” do podsumowania lekcji.