Dla nauczyciela
Autor: Anna Grabarczyk
Przedmiot: Język polski
Temat: O zapożyczeniach na przestrzeni wieków
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele lekcji. Uczeń:
prześledzi proces pojawiania się wyrazów obcych w języku polskim;
zdefiniuje terminy: zapożyczenia bezpośrednie i pośrednie;
wymieni przykłady wyrazów, które pojawiły się w języku polskim na skutek określonych wydarzeń historycznych.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel prosi, by uczniowie zgromadzili przykłady zapożyczeń funkcjonujących w języku, którym posługują się oni sami, osoby publikujące w internecie, osoby z branży IT, a także osoby publiczne.
Na lekcji będą potrzebne słowniki języka polskiego i słowniki wyrazów obcych.
Faza wprowadzająca:
Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.
Nauczyciel prosi, by każdy z uczniów ułożył zdanie złożone, w którym użyje wyłącznie wyrazów rodzimych. Następnie kilka propozycji zostaje zapisanych na tablicy. Wszyscy uczestnicy zajęć analizują je, korzystając z przygotowanych słowników (lub telefonu z dostępem do internetu). Prawdopodobnie okaże się, że wiele słów, które uczniowie odczuwali jako rodzime, w rzeczywistości jest zapożyczonych. Nauczyciel prosi, by uczniowie wyciągnęli wnioski z tego prostego ćwiczenia. Następnie zadaje pytania: Czy język może obyć się bez zapożyczeń? W jakich sytuacjach okazują się potrzebne?
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Faza realizacyjna:
Prowadzący zajęcia odtwarza wykład prof. Jana Miodka na temat zapożyczeń. Prosi, by uczniowie wyjaśnili w parach, jak rozumieją metaforę, na którą powoływał się Adam Mickiewicz w swoich wykładach paryskich: jesteśmy spod trzech wzgórz: spod Akropolu, spod Kapitolu i spod Golgoty. Jakie znaczenie ma ta metafora w kontekście języka?
Nauczyciel proponuje krótką dyskusję: prosi, by chętni uczniowie przypisali się do jednej z grup: purystów, którzy uważają, że język powinien być wolny od obcych wpływów, i postępowców, którzy uważają, że język powinien być otwarty na zapożyczenia. Obie grupy naradzają się i formułują argumenty na poparcie swoich opinii. Następnie przeprowadzają kilkuminutową dyskusję, podczas której nauczyciel dba o to, by argumenty były merytoryczne. Później prosi o podsumowanie dyskusji i zanotowanie wniosków.
Uczniowie zapoznają się z audiobookiem i charakteryzują najważniejsze grupy zapożyczeń, podając ich genezę. Następnie w parach wskazują funkcje zapożyczeń na podstawie wysłuchanego nagrania.
Faza podsumowująca:
Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia zamieszczone w sekcji „Audiobook”. Chętne osoby przedstawiają rozwiązania.
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.
Praca domowa:
Wskaż dziedziny życia, w jakich następowało zapożyczanie z konkretnych języków i wyjaśnij, czym to było uwarunkowane. Swoją wypowiedź uzupełnij przykładami.
Materiały pomocnicze:
Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.
Jadwiga Kowalikowa, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, [w:] Polonista w szkole, red. Anna Janus‑Sitarz, Kraków 2004.
Wskazówki metodyczne
Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film edukacyjny” do podsumowania lekcji.