Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: Chemia

Temat: Budowa cząsteczek tłuszczów

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XVII: Estry i tłuszcze. Uczeń:

6) opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych (jako estrów glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych) oraz ich właściwości fizyczne i zastosowania.

Zakres rozszerzony

XVII: Estry i tłuszcze. Uczeń:

6) opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych (jako estrów glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych) oraz ich właściwości fizyczne i zastosowania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych poprzez budowę modeli chemicznych;

• wskazuje podobieństwa i różnice w budowie tłuszczów stałych i ciekłych.

Strategia nauczania

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• modelowanie;

• film edukacyjny;

• analiza materiału źródlowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• modele kulkowo‑pręcikowe;

• tablica interaktywna/tablica i kreda;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• komputery z głośnikami, sluchawkami i dostępem do internetu/smartfony, tablety;

• rzutnik multimedialny;

• aplikacja Mentimeter.

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje wybrane pytania z części wstępnej e‑materiału, np.: dlaczego tłuszcze słabo rozpuszczają się w wodzie? Co wpływa na to, że możemy wyróżnić tłuszcze ciekłe i stałe? Dlaczego niektóre rodzaje tłuszczów odbarwiają wodę bromową, a inne nie? Czym są spowodowane ich wysokie temperatury wrzenia?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół terminu „budowa tłuszczów”. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z wykorzystaniem tabletów/smartfonów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej film edukacyjny, po czym uczniowie wykonują samodzielnie ćwiczenia zawarte w medium bazowym. Chętni uczniowie prezentują odpowiedzi, a nauczyciel sprawdza poprawność.

2. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy i rozdaje modele kulkowo‑pręcikowe każdej grupie. Każda grupa losuje po trzy karteczki z zapisanymi nazwami kwasów tłuszczowych. Zadaniem drużyny jest wykonanie modelu glicerolu oraz trzech wylosowanych kwasów tłuszczowych. Nauczyciel sprawdza poprawność zbudowanych modeli.

3. Chętny uczeń zapisuje na tablicy równanie reakcji estryfikacji wybranego kwasu tłuszczowego i glicerolu, rysując wzory półstrukturalne, z zaznaczeniem powstającego wiązania estrowego. Nauczyciel weryfikuje poprawność zapisu.

4. Kolejnym zadaniem uczniów jest połączenie wcześniej przygotowanych modeli glicerolu i kwasów tłuszczowych i utworzenie cząsteczki tłuszczu. Następnie uczniowie przedstawiają swoje modele innych grupom.

5. Nauczyciel inicjuje dyskusję w kontekście budowy cząsteczek tłuszczów, z zaznaczeniem występujących wiązań, które wpływają na stan skupienia tłuszczu. Uczniowie wskazują podobieństwa i różnice pomiędzy wykonanymi modelami chemicznymi tłuszczów.

6. Uczniowie wraz z nauczycielem podają przykłady tłuszczów stałych (tristearynian glicerolu, tripalmitynian glicerolu) oraz tłuszczów ciekłych (np. trioleinian glicerolu, trilinolenian glicerolu). Nauczyciel zwaraca również uwagę, że bardzo często mamy również do czynienia z tłuszczami mieszanymi, zawierającymi reszty kwasowe różnych kwasów tłuszczowych, jak np. 1‑oleilo‑3-palmitylo‑2-stearynian glicerolu. Prowadzący zajęcia tłumaczy, że w tłuszczach mieszanych na stan skupienia wpływa zawartość procentowa występujących w nich kwasów tłuszczowych, np. w oleju rzepakowym 90 % masy stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas oleinowy oraz kwas linolowy, stąd wynika ciekły stan skupienia tego tłuszczu.

7. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: z jakich pierwiastków zbudowane są cząsteczki tłuszczów? Do jakiej grupy związków chemicznych zaliczysz tłuszcze i dlaczego? Jak dzielą się tłuszcze z uwagi na stan wysycenia łańcucha węglowego? Jaką konsystencję mają tłuszcze nienasycone?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłem/łam...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie mają za zadanie narysować wzory półstrukturalne lub kreskowe tłuszczów, których modele wykonali członkowie innych drużyn.

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film edukacyjny może być wykorzystany podczas przygotowywania się do zajęć i do sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje karteczki z nazwami kwasów tłuszczowych, które będą losować uczniowie w trakcie lekcji, np.: kwas palmitynowy, kwas stearynowy, kwas oleinowy, kwas linolowy, kwas linolenowy.

2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Z jakich pierwiastków zbudowane są cząsteczki tłuszczów?

• Do jakiej grupy związków chemicznych zaliczysz tłuszcze i dlaczego?

• Jak dzielą się tłuszcze z uwagi na stan wysycenia łańcucha węglowego?

• Jaką konsystencję mają tłuszcze nienasycone?