Autorka: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: …przez głos krzywdzonych rzeczy i przez człowieka krzyk. Obrazowanie apokaliptyczne w poezji Tadeusza Gajcego.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki.

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• opisuje literackie i malarskie sposoby obrazowania wojny;

• analizuje motywy i symbole charakterystyczne dla obrazowania apokaliptycznego;

• rozpoznaje elementy obrazowania apokaliptycznego w wierszach Tadeusza Gajcego.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim;

• przekład intersemiotyczny.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• gry;

• inscenizacja;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/ tablica/ kartka papieru, pisak/ kreda;

• kartony, farby;

• kartki z cytatami.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Rozmowa z poetą. Nauczyciel ustawia w klasie krzesła tak, by stały się ławeczką. Wybrany i ucharakteryzowany (koniecznie na podstawie fotografii z epoki) uczeń wciela się w rolę poety – Tadeusza Gajcego. Wskazani uczniowie kolejno zasiadają obok i rozmawiają z poetą między innymi o apokalipsie spełnionej, roli i zadaniach poezji w tym okrutnym czasie, o tym, co oznacza obrazowanie apokaliptyczne, i o wyobraźni poetyckiej. Uczniowie do rozmowy z poetą przygotowują się wcześniej na podstawie e‑materiałów.

2. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach multimedium bazowym. Analizują galerię zdjęć interaktywnych ilustrującą typowe elementy obrazowania apokaliptycznego oraz ich wykorzystanie przez Tadeusza Gajcego. Zapisują elementy zastosowane przez poetę.

2. Uczniowie wykonują umieszczone w e‑materiałach ćwiczenia interaktywne dotyczące wiersza Tadeusza Gajcego Trójgłos. Wołanie senne:

3. Zapoznają się z umieszczonymi w e‑materiałach fragmentami wiersza Do potomnego Tadeusza Gajcego. Zapisują podobieństwa i różnice między losami podmiotu lirycznego i adresata (odbiorcy).

4. Uczniowie do cytatów z wiersza Tadeusza Gajcego Do potomnego dobierają właściwe objaśnienia. Nauczyciel może skorzystać z e‑materiałów lub zrealizować ćwiczenie jako element gry tworzonej wraz z uczniami. Część uczniów może odczytywać pytania dotyczące losów poety, a inni mogą odpowiadać na nie cytatem z wiersza Tadeusza Gajcego.

Pytania, które można zadać:

• W jakim czasie żył poeta?

• Czym było naznaczone życie poety?

• Co pomagało poecie oswoić się z bliskością śmierci?

• Jaki los czeka poetę w jego odczuciu?

• W jaki sposób można upamiętnić zmarłego?

• Jakie siły kierują kolejami życia ludzkiego?

Faza podsumowująca

1. W ramach podsumowania zajęć uczniowie wykonują ćw. 8 z e‑materiałów.

2. Na dodatkowych zajęciach (lub w domu) uczniowie pracują w czterech grupach, zamieniają klasę (pokój) w pracownię malarską. Na podłodze rozkładają kartony i za pomocą farb wykonują projekty murali, na których wyrażają tragizm pokolenia Tadeusza Gajcego uwikłanego w doświadczenia wojenne. Efekty swojej pracy eksponują w wyznaczonym miejscu w szkole (na przykład w bibliotece). Do każdego muralu dobierają krótki cytat z wierszy Tadeusz Gajcego.

Zadanie domowe

Nauczyciel, korzystając z e‑materiałów, formułuje polecenie pracy domowej.

1. Przeczytaj fragmenty Poematu letargicznego Tadeusza Gajcego. Czy w tekście występuje obrazowanie apokaliptyczne? Sformułuj stanowisko i poprzyj je argumentami opatrzonymi cytatami z tekstu.

Materiały pomocnicze:

Stanisław Bereś, W pierścieniu śmierci, Warszawa 2016.

Film Kolumbowie w reżyserii Janusza Morgensterna.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wybrać jedną informację o obrazowaniu apokaliptycznym i opisać mechanizm jego tworzenia na podstawie analizy wybranego wiersza Tadeusza Gajcego.

Mogą też zapisy w medium bazowym zastosować do interpretacji twórczości innego poety apokalipsy spełnionej.