Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autorki: Ewa Malinowska
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Trąby powietrzne i tornada
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I/IV
Podstawa programowa
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wiedza geograficzna.
1. Rozumienie specjalistycznych pojęć i posługiwanie się terminami geograficznymi.
2. Rozszerzenie wiedzy niezbędnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodzących w środowisku geograficznym w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej.
II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
2. Analizowanie i wyjaśnianie zjawisk i procesów geograficznych oraz zróżnicowania przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego świata.
4. Formułowanie twierdzeń o prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska przyrodniczego i społeczno‑gospodarczego oraz wzajemnych zależności w systemie przyroda - człowiek - gospodarka.
III. Kształtowanie postaw.
1. Rozwijanie dociekliwości poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna.
3. Rozumienie pozautylitarnych wartości elementów środowiska geograficznego i krajobrazów.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
III. Dynamika procesów atmosferycznych: pionowa budowa atmosfery, zjawiska i procesy w atmosferze, przestrzenne zróżnicowanie elementów klimatu, strefy klimatyczne i typy klimatów.
Uczeń:
3) wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów stałych, okresowych oraz lokalnych i określa ich znaczenie dla przebiegu pogody.
XVIII. Problemy środowiskowe współczesnego świata: tropikalne cyklony, trąby powietrzne, sztormy, powodzie, tsunami, erozja gleb, wulkanizm, wstrząsy sejsmiczne, powstawanie lejów krasowych, zmiany klimatu, pustynnienie, zmiany zasięgu lodowców, ograniczone zasoby wody na Ziemi, zagrożenia georóżnorodności i bioróżnorodności.
Uczeń:
1) wyjaśnia powstawanie geozagrożeń meteorologicznych i klimatycznych (tropikalne cyklony, trąby powietrzne, pustynnienie, zmiany klimatu).
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
omawia mechanizm powstawania trąb powietrznych i tornad,
określa czynniki wpływające na powstawanie trąb powietrznych i tornad,
wskazuje regiony na Ziemi najbardziej zagrożone przez trąby powietrzne i tornada.
Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa
Metody i techniki nauczania: blended learning/flipped classroom, IBSE, concept mapping
Formy zajęć: praca w grupach
Środki dydaktyczne: e‑materiał, atlas, komputer, projektor multimedialny, tablety, arkusze papieru A0/A1, pisaki, zeszyt przedmiotowy
Materiały pomocnicze
Allaby M., Pogoda. Zjawiska atmosferyczne na Ziemi, tłum. B. Kicińska, Wydawnictwo G+J RBA, Warszawa 2002.
Buckley B., Hopkins E.J., Whitaker R., Pogoda, tłum. O. Matys, Carta Blanca, Warszawa 2007.
Meteorologia i klimatologia, K. Kożuchowski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
PRZEBIEG LEKCJI
Przed lekcją uczniowie powinni zapoznać się z e‑materiałem dotyczącym trąb powietrznych i tornad; z innych źródeł pozyskać informacje o przyrodniczych, społecznych i gospodarczych skutkach ich występowania.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do tematu lekcji poprzez omówienie uwarunkowań przyrodniczych sprzyjających powstawaniu trąb powietrznych i tornad – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Faza realizacyjna
Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel), omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest opracowanie gałęzi logicznego myślenia „Warunki i procesy powstawania trąb powietrznych i tornad”, przedstawiających zależności przyczynowo‑skutkowe oraz przyrodnicze, społeczne i gospodarcze skutki.
Wyświetlenie na ekranie schematu gałęzi logicznego myślenia, wg którego uczniowie mogą określać związki przyczynowo‑skutkowe (przykładowy schemat poniżej).
Praca w grupach uczniów (burza mózgów, dyskusja), w której wykorzystane zostaną informacje, schematy, ilustracje zawarte w e‑materiale, służąca identyfikacji możliwych przyczyn powstawania trąb powietrznych i tornad oraz ich cech i skutków dla środowiska, człowieka i gospodarki. Uczniowie sporządzają gałąź logicznego myślenia uwzględniającą następujące elementy: warunki powstawania → procesy → cechy → skutki dla środowiska, człowieka, gospodarki.
Prezentacja przy tablicy przez poszczególne grupy uczniów przygotowanych szkiców myślowych – po zakończeniu prezentacji dyskusja z udziałem wszystkich uczniów; nauczyciel moderuje dyskusję, czuwa nad jej przebiegiem, zadaje pomocnicze pytania, weryfikuje poprawność wypowiedzi itp.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu przedstawienie związków przyczynowo‑skutkowych między czynnikami przyrodniczymi a powstawaniem trąb powietrznych i tornad oraz ich przyrodniczych/ gospodarczych/społecznych skutków.
Wyświetlenie animacji 3D z e‑materiału w celu usystematyzowania i utrwalenia wiedzy.
Sporządzenie notatki w zeszycie zawierającej syntetyczne podsumowanie przeprowadzonej dyskusji i prezentacji.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów pracy.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i odpowiedzi uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Zapoznanie się z pozostałymi informacjami z e‑materiału.
Praca pisemna (alternatywnie prezentacja multimedialna) na temat (do wyboru):
przyrodniczych/gospodarczych/społecznych skutków występowania trąb powietrznych i tornad (omówione na konkretnym przykładzie ze świata),
wpływu globalnych zmian klimatu na występowanie trąb powietrznych i tornad i ich potencjalnych skutków przyrodniczych/gospodarczych/ społecznych.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Zawarta w e‑materiale animacja może być wykorzystana do samodzielnego rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia. Będzie przydatna także podczas innych lekcji dotyczących różnych globalnych zagrożeń środowiska (np. globalnych zmian klimatu i ich skutków itp.; zakres rozszerzony: XVIII. 1). Znajdzie także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego atmosfery (zakres podstawowy i rozszerzony: III).