Autor: Joanna Oparek

Temat: Świat – teatrem cieni? Alegoria jaskini w Państwie Platona

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• opisze wyobrażenia dotyczące prawdziwej rzeczywistości i jej poznania zawarte w Państwie Platona;

• wyjaśni alegoryczne sensy jaskini platońskiej;

• rozpozna założenia Platońskiego idealizmu w Państwie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• debata Oksfordzka.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, czym różni się alegoria od symbolu, wskazując, że alegoria jest osadzona w kulturze i wywiera na nią wpływ. Nauczyciel może zaznaczyć, że alegoria jaskini obrazująca filozofię Platona stanowiła inspirację dla późniejszych filozofów, teologów, uczonych, a także pisarzy i artystów sztuk wizualnych. Alfred N. Whitehead napisał, że w gruncie rzeczy cała filozofia zachodnioeuropejska to tylko przypisy do Platona – alegoria jaskini miała tutaj ogromne znaczenie. Interpretowana była na gruncie filozofii, religii, literatury, a także polityki.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do kulturowego znaczenia alegorii.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel może poprosić chętnych uczniów o odczytanie na głos dialogów z Państwa zawartych w e‑materiale.

2. Uczniowie zapoznają się z ilustracją interaktywną i wykonują polecenia 1 i 2. Następnie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują Ćwiczenia 1‑6. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Ćwiczenie 7 może przybrać formę dyskusji moderowanej przez nauczyciela, ćwiczenie 8 może mieć formę debaty oksfordzkiej – uczniowie dzielą się na obrońców i przeciwników tezy, że odwrót od świata materialnego na rzecz próby dotarcia do świata idei może mieć negatywne konsekwencje. Nauczyciel występuje w roli marszałka.

3. Nauczyciel może rozwinąć interpretację alegorii jaskini – omówić szerzej jej interpretacje na gruncie ontologicznym, epistemologicznym, religijnym i politycznym.
   Korzysta w tym celu z pracy Ryszarda Mordarskiego z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Filozofia a polityka. Interpretacja platońskiej jaskini. Autor omawia alegorię jaskini jako rodzaj krytyki politycznej i formułuje tezę, że Platon zamiast otwartej krytyki przyjął formę poetyckiej metafory także dlatego, by uniknąć prześladowań politycznych.
   „Wydaje się bowiem, że istnienie permanentnego i nieusuwalnego konfliktu pomiędzy teorią (prawda) a praktyką polityczną (opinia), a więc pomiędzy tym, co trwałe i niezmienne, a tym, co, płynne i przemijające, stanowiło główny motyw dla przedstawienia przez Platona mitu jaskini”. I dalej: „Społeczeństwo polityczne scharakteryzowane jest w micie jako grupa kajdaniarzy przykutych do ściany jaskini, oglądających cienie na ścianie i dyskutujących na ich temat. Filozof (w domyśle sam Sokrates) to ten, który usiłuje wyrwać się z niewoli, uwolnić z kajdan i porzuciwszy świat cieni, rozpocząć drogę ku prawdzie.
   Kulminacyjny moment konfrontacji filozofii z polityką następuje jednak dopiero w momencie powrotu filozofa do jaskini. W symbolice zejścia w dół Platon ukazuje misję edukacyjną filozofii wobec społeczeństwa politycznego. Misji tej filozofowie nie chcą się jednak podjąć z ochotą z dwóch powodów: jest ona z pewnością skazana na klęskę, i co więcej zagraża samym filozofom. Klęska takiego przedsięwzięcia wynika z samej natury życia politycznego, które w swej praktyczności jest zawsze przeciwstawne, a nawet wrogie jakiejkolwiek prawdzie, będącej efektem kontemplacji i teorii. Natomiast zagrożenie z jakim spotkają się filozofowie jest dwojakie. Otóż, obcowanie na powrót z opiniami i mniemaniami ludzi tkwiących w jaskini, powoduje zamęt intelektualny, który staje się powodem ośmieszenia. Największe niebezpieczeństwo wiąże się jednak z wysiłkiem namówienia ludzi do wyjścia z jaskini, skierowania ich ku prawdzie i próbami neutralizowania ważności opinii. Reakcja obronna społeczeństwa może być bowiem tak gwałtowna, że filozof naraża się na przemoc fizyczną z ich strony, a nawet na utratę życia. Platon ponownie ma w pamięci tragiczny los Sokratesa, usiłującego przekonać obywateli Aten, że istnieje absolutne dobro, sprawiedliwość i cnota”.
   Ryszard Mordarski, Filozofia a polityka. Interpretacja platońskiej jaskini, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, „Filo–Sofija” Nr 26 (2014/3), s. 229‑236.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie interpretacji alegorii jaskini i uzupełnia jego wypowiedź.

2. Prowadzący zajęcia ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Napisz wypracowanie na temat: Czy alegoria jaskini może znaleźć zastosowanie w krytyce współczesnego świata nowych technologii cyfrowych?

Materiały pomocnicze:

• Ryszard Mordarski, Filozofia a polityka. Interpretacja platońskiej jaskini, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, „Filo–Sofija” Nr 26 (2014/3).

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.