Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Gatunki poezji renesansowej.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie i liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedie antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe.

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

7) odróżnia streszczenie od parafrazy; funkcjonalnie stosuje je w zależności od celu wypowiedzi.

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• systematyzuje wiedzę na temat wybranych gatunków literackich,

• charakteryzuje gatunki poezji renesansowej,

• wskazuje cechy gatunkowe w renesansowych tekstach poetyckich.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim;

• praca z tekstem teoretycznym.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

• kartki z cytatami.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę o zasadach postępowania, normach, przepisach, stosowności. Uczniowie w swobodnej dyskusji mówią, czego ich zdaniem dotyczą te zagadnienia i jaką rolę pełnią w literaturze.

2. Nauczyciel odsyła uczniów do Słownika terminów literackich i prosi, by zapoznali się z definicją zasady decorum. Następnie uczniowie rozmawiają o stosowaniu adekwatnej formy wypowiedzi do sytuacji, której ona dotyczy, oraz tematu i języka.

3. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale fragmentem tekstu Piotra Wilczka Literatura polskiego renesansu i na jego podstawie wskazują dwa źródła pochodzenia gatunków uprawianych przez twórców renesansowych.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z multimedium bazowym, mapą myśli. Pracując w parach, wykonują polecenie 1 z tej sekcji.

2. Uczniowie wykonują umieszczone w e‑materiale ćwiczenia interaktywne:

• analizują obraz Pietera Bruegla Żniwa i wymieniają elementy typowe dla sielanki literackiej, którymi można by również opisać ten renesansowy obraz;

• łączą w pary cytaty z utworów poetyckich z właściwymi nazwami gatunkowymi;

• zapoznają się z wybranymi fraszkami Jana Kochanowskiego, a następnie przyporządkowują je do odpowiedniej grupy tematycznej.

3. Uczniowie dzielą się na 4 grupy. Grupa pierwsza zapoznaje się z umieszczonym e‑materiale fragmentem tekstu Stefanii Skwarczyńskiej Aspekt genologiczny „Fraszek” Jana Kochanowskiego i na jego podstawie oraz w kontekście twórczości Jana z Czarnolasu omawia różnorodność tematyczną fraszek Kochanowskiego. Grupa druga zajmuje się ćwiczeniem 2: łączy poetyckie definicje z właściwymi nazwami gatunkowymi. Grupa trzecia wykonuje ćw. 3 i 4, a grupa czwarta - ćwiczenie 5.

4. Po upływie ustalonego czasu grupy prezentują efekty swojej pracy, a nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

5. Nauczyciel zadaje pytanie:

Jak należy uzasadnić celowość nazwania fraszek Jana Kochanowskiego „zwierciadełkami wszechświata”?

Uczniowie mówią o tym, jak rozumieją to metaforyczne sformułowanie. Ustalają, że fraszki pokazują różnorodne aspekty świata renesansu. Są lustrzanym wizerunkiem zdarzeń i światopoglądu epoki, portretują ludzi tego czasu.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozsypuje na biurku kartki z cytatami z wybranych fraszek i pieśni Jana Kochanowskiego. Uczniowie losują je i krótko omawiają właściwości gatunkowe wybranego przykładu.

2. W podsumowaniu lekcji nauczyciel zadać następujące pytania: Z jakich epok czerpali inspiracje twórcy renesansowi? Jakie gatunki poetyckie są charakterystyczne dla renesansu? Na czym polega zasada decorum?

Zadanie domowe

Zredaguj własny utwór literacki w konwencji fraszki, pieśni lub sielanki inspirowany obrazem Pietera Breugla Sianokosy.

Materiały pomocnicze:

Słownik terminów literackich, red. Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Wrocław 2002

Michał Głowiński, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1975

Czesław Hernas, „Wszystek krąg ziemski” w poezji renesansowej, bazhum.muzhp.pl [dostęp: 10.09.2019]

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać mapę myśli podczas przygotowań do egzaminu maturalnego.