Autorka: Anna Rabiega

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Fale demokratyzacji

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

13) charakteryzuje główne fazy kształtowania się demokracji i upowszechniania praw wyborczych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• prezentuje wybrane współczesne wskaźniki demokratyzacji państw;

• charakteryzuje trzy fale demokratyzacji według Samuela Huntingtona;

• analizuje czynniki wpływające na umacnianie się demokracji.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rybi szkielet;

• dyskusja;

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem osi czasu.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• smartfony uczniów z dostępem do internetu.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Rybi szkielet. Pytanie problemowe: Co znaczy określenie „kryzys demokracji”? Chętni/wybrani uczniowie podają propozycje okoliczności/kontekstów, w jakich spotkali się z tym określeniem. Wpisują je obok głównych „ości” rybiego szkieletu, a mniejsze ości wypełniają wyjaśnieniami/przejawami kryzysu demokracji.

3. Chętna/wybrana osoba podsumowuje powstałe zestawienie. Powinien zwrócić uwagę na wielowymiarowość pojęcia (m.in. wymiar historyczny, polityczny, społeczny). Jeśli wcześniej pojawił się problem z ustaleniem tych różnych kontekstów, nauczyciel zadaje pytania pomocnicze, np.:

• Jakie okoliczności w historii doprowadzały do pojawiania się niedemokratycznych systemów politycznych?

• Jakie znaczenie dla demokracji ma społeczeństwo obywatelskie?

• Jaką rolę w systemie demokratycznym odgrywają elity polityczne?

Faza realizacyjna

1. Praca z linią chronologiczną. Nauczyciel przydziela losowo każdemu element z osi czasu (np. zgodnie z numerami z dziennika). Uczniowie zapoznają się z materiałem, korzystając np. ze smartfonów. Mogą zadawać pytania, jeśli mają problem ze zrozumieniem czegoś.

2. Po upływie czasu wyznaczonego na przygotowanie się nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej kolejne pozycje osi czasu, a uczniowie opowiadają własnymi słowami pozostałym o zaprezentowanych wydarzeniach/postaciach/dokumentach. Podczas tworzenia opowieści klasa siedzi w kręgu. Każdy referujący, którego karta wyświetla się na tablicy, zajmuje miejsce obok swojego poprzednika, a jego dodatkowym zadaniem jest przedstawienie, w jaki sposób jego historia wiąże się z poprzednią (czy jest jej kontynuacją, czy odwrotem od tego trendu). W ten sposób wypowiedzi uczniów układają się w spójną historię.

3. Dyskusja na temat czynników, które przyczyniają się do upowszechniania demokracji na świecie, a także tych, które osłabiają ten ustrój.

4. Jako podsumowanie dyskusji uczniowie wykonują ćwiczenia 3, 6 i 7.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rysuje na tablicy trzy fale i prosi uczniów o podpowiedź, jakie wydarzenia powinien umieścić w ich części wznoszącej i opadającej (przejawy kryzysu demokracji), a także strzałkami zaznacza wydarzenia, które przyczyniły się do odwrotu od/powrotu do systemów demokratycznych na świecie.

2. Powrót do rybiego szkieletu z początku lekcji. Uczniowie wspólnie tworzą zestawienie działań, które można podjąć, by wzmacniać demokrację. W „głowie” ryby wpisują hasło „silna demokracja”. Zapisanie przy głównych „ościach” propozycji podmiotów, które mogą mieć wpływ na umacnianie demokracji (np. organy władzy, elity polityczne, organizacje pozarządowe, media). Mniejsze ości wypełniane są działaniami, jakie mogą być przez te podmioty podejmowane w celu umocnienia demokracji.

3. Nauczyciel prosi chętną/wybraną osobę o podsumowanie powstałego zestawienia. Uczniowie powinni zwrócić uwagę na konieczność współpracy wskazanych podmiotów.

Praca domowa:

1. Poszukaj dodatkowych informacji związanych z wybranym elementem osi czasu i napisz krótką wypowiedź na ten temat.

2. Rozważ, czy demokracja jest wartością uniwersalną, i scharakteryzuj – odwołując się do przykładów z ostatniego ćwierćwiecza – udane i nieudane próby wprowadzenia demokratycznego reżimu politycznego.

Materiały pomocnicze:

1. Samuel P. Huntington, Trzecia fala demokratyzacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

2. Seva Gunitsky, Democratic Waves in Historical Perspective, „Perspectives on Politics”, wrzesień 2018, t. 16, nr 3, str. 634–651.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Linię chronologiczna można wykorzystać również do ułożenia przez uczniów quizu do lekcji powtórzeniowej.

Środki dydaktyczne: prezentacja na Dysku Google ze wspólnym dostępem dla wszystkich uczniów lub inna forma umożliwiająca wspólne jednoczesne układanie testów online (np. quizizz.com).

Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły i każdemu z nich przypisuje część kart z osi czasu. Zadaniem każdego zespołu jest przygotowanie przynajmniej jednego pytania każdego typu: pytanie jednokrotnego wyboru, pytanie wielokrotnego wyboru, pytanie prawda/fałsz.

Uczniowie dodają swoje pytania na wcześniej przygotowanej platformie. Po upływie czasu wyznaczonego na przygotowanie pytań klasa wspólnie rozwiązuje test.