Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Które metale nazywamy szlachetnymi i dlaczego?
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:
2) opisuje podstawowe właściwości fizyczne metali i wyjaśnia je na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wymienia metale szlachetne;
porównuje metale szlachetne pod względem ich właściwości;
oblicza zawartość czystego złota w jego stopie;
projektuje doświadczenie oczyszczania srebrnego przedmiotu.
Strategie nauczania:
asocjacyjna‑operacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:
metoda lekcji odwróconej;
dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
technika zdań podsumowujących;
film edukacyjny;
quiz;
technika gadająca ściana.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca w parach;
praca zbiorowa.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i odstępem do internetu/tablety, smartfony;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.
Przed lekcją:
Metoda lekcji odwróconej. Uczniowie oglądają w domu film edukacyjny nt. metali szlachetnych. Uczniowie sporządzają w zeszytach notatkę w odniesieniu do treści filmu oraz wykonują polecenia zawarte w medium.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania: jak określa się wyjątkowość rzeczy? Czy w chemii coś jest wyjątkowe? Co stanowi o wyjątkowości metali szlachetnych?
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów – które metale nazywamy szlachetnymi i dlaczego te?
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcji.
Faza realizacyjna:
Nauczyciel losowo dzieli uczniów na osiem grup, rozdaje arkusze papieru A3, mazaki. Każda grupa ma za zadanie przygotować zwięzłą notatkę na temat jednego metalu szlachetnego (nauczyciel przypisuje uczniom metale). W notatce uczniowie muszą zawrzeć: symbol metalu, konfigurację elektronową, temperaturę topnienia, potencjał standardowy, zastosowanie, przykłady związków, jakie tworzy metal, minerały, w których występuje, procentowa zawartość na Ziemi, jak działają na dany metal kwasy. Po zakończonej pracy, chętne osoby z grup prezentują efekty pracy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów i wyjaśnia ewentualnie niezrozumiałe kwestie.
Nauczyciel przeprowadza quiz wśród uczniów w celu sprawdzenia ich uwagi podczas tworzenia i odczytywania informacji.
Przykładowe pytania w quizie:
Który z metali szlachetnych jest najrzadszy?
Jaki metal szlachetny nie ulega działaniu wody królewskiej?
Jaki metal szlachetny ulega działaniu wody królewskiej?
Który z metali tworzy siarczki?
Który z metali tworzy kwas?
Który z metali tworzy wodorotlenek?
Sylwanit to minerał zawierający metal szlachetny o nazwie?
Jaki minerał zawiera platynę?
Eksperyment chemiczny. Nauczyciel wyznacza chętnych uczniów do przeprowadzenia doświadczenia, którego celem jest pokazanie, jaka jest różnica między metalami nieszlachetnymi, a szlachetnymi.
Przykład: można wrzucić złotą obrączkę do kwasu solnego, w efekcie nic się nie wydarzy, natomiast wrzucenie wiórek magnezu do kwasu solnego już zaowocuje reakcją.
Mg + 2
→ reakcja nie zachodzi
Inny przykład to porównanie reaktywności srebra i miedzi.
Cu + 2 + 2 Ag
→ reakcja nie zachodziUczniowie obserwują, wyciągają wnioski i zapisują odpowiednie równanie reakcji na tablicy i w zeszytach.
Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając pytania. Nauczyciel może również przygotować quiz z wykorzystaniem aplikacji Kahoot! lub Quizizz z zastosowaniem smartfonów/tabletów. Przykładowe pytania: Jakie znasz pierwiastki chemiczne zaliczane do platynowców? Do jakiej grupy chemicznej zaliczane jest srebro i złoto? Jakie muszą być spełnione warunki, żeby platynowce zareagowały na obecność siarki czy fosforu? Z jakimi kwasami reagują platynowce? Czy platyna tworzy tlenki? Do czego wykorzystuje się rod? Jakie zastosowanie ma osm? Jakie jest zastosowanie srebra i złota?
Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Co było dla mnie łatwe...
Co sprawiało mi trudności...
Jak możecie wykorzystać wiadomości i umiejętności, które dziś zdobyliście?
Praca domowa:
Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Film edukacyjny może pozwolić uczniom na utrwalenie wiedzy z tego zakresu. Może być wykorzystany również przez uczniów do uzupełnienia luk kompetencyjnych, którzy byli nieobecni na lekcji. Wiadomości zawarte w filmie uczniowie mogą wykorzystać do pracy w grupach.
Materiały pomocnicze:
1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Jakie znasz pierwiastki chemiczne zaliczane do platynowców?
Do jakiej grupy chemicznej zaliczane jest srebro i złoto?
Jakie muszą być spełnione warunki, żeby platynowce zareagowały na obecność siarki czy fosforu?
Z jakimi kwasami reagują platynowce?
Czy platyna tworzy tlenki?
Do czego wykorzystuje się rod?
Jakie zastosowanie ma osm?
Jakie jest zastosowanie srebra i złota?
Nauczyciel przygotowuje:
mazaki, arkusze papieru A3, masę wielokrotnie klejącą.
Karty charakterystyk substancji.
Doświadczenie chemiczne:
Sprzęt i szkło laboratoryjne: probówki, zlewka, statyw do probówek.
Odczynniki chemiczne: wióry magnezowe, złota obrączka, miedź, srebro, azotan(V) srebra(I), azotan(V) miedzi(II).