Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Koncept i kunszt poezji barokowej. Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wskazuje elementy konceptyzmu w wierszach Morsztyna;
wyjaśnia, na czym polega kunszt utworów Morsztyna;
omawia funkcję kontrastu;
omawia nawiązania w wierszu S. Grochowiaka Do Pani do barokowej poezji dworskiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zadaje uczniom pytania: Co potrafi wprawić w zdumienie współczesnych młodych ludzi? Czy są takie utwory, które was zaskoczyły? Wysłuchuje swobodnych wypowiedzi uczniów, a następnie stwierdza, że każda epoka ma swoje koncepty.
Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat i cele zajęć. Prosi, by na ich podstawie uczniowie sformułowali kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”. Następnie przechodzą do części multimedialnej i dzielą się na dwa zespoły. Każdy zespół opracowuje odpowiedzi do poleceń zamieszczonych w sekcji (grupa I - polecenia 1, 2, 3; grupa II - polecenia 4, 5, 6, 7). Polecenie 8 uczniowie wykonują w wspólnie. Przedstawiciele drużyn przedstawiają efekty prac grup.
Praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na 3 grupy. Każda z nich wykonuje określone zadania.
I – ćwiczenia 1, 4, 7– sekcja „Sprawdź się”
II – ćwiczenia 2, 5, 8 – sekcja „Sprawdź się”
III – ćwiczenia 3, 6 – sekcja „Sprawdź się”
Po upływie określonego przez nauczyciela czasu następuje prezentacja efektów pracy grup. Liderzy przedstawiają wnioski, odpowiadają na ewentualne pytania, a nauczyciel udziela komentarzy zwrotnych.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel głośno odczytuje fragment tekstu stanowiący podsumowanie zajęć:
Poeta‑konceptysta burzył programowo zdroworozsądkowy obraz świata, podważał go jako wyobrażenie powierzchowne i upraszczające. Jego wyobraźnia wnikała w głąb rzeczy i zjawisk, by zaskoczyć tym, co dotąd było nie dostrzegane. Szczególnie poszukiwał ukrytych sprzeczności, wszak paradoksy i dysproporcje najtrafniej oddają naturę świata. Połączone siły wyobraźni wyzwolonej z „logicznej logiki” i wnikliwość spojrzenia wspólnie kształtowały nowy obraz świata. Czytelnicza akceptacja, poprzedzona zrozumieniem owego obrazu, stanowiła zwieńczenie dążeń konceptysty. Głównym bodaj obszarem „penetracji” i „eksploatacji” poetów‑koceptystów była miłość. Jej irracjonalna natura doskonale odpowiadała logice cudu. Czyż śnieżna kulka może parzyć? Może, jeśli przypadkowo trafiła w nieszczęśliwego kochanka, a została rzucona właśnie ręką kochanej, jednak nieświadomej uczuć podmiotu lirycznego kobiety. Argumentem rozstrzygającym o fizycznej prawdziwości parzącego śniegu stało się jego osobiste doświadczenie. Z takim argumentem nie sposób dyskutować, bowiem to właśnie poeta, stojąc ponad prawdą rzeczy, rozstrzygał o tym, co nią jest. Prawdę lirycznego doświadczenia możemy podważyć tylko pod tym warunkiem, że zarazem przekreślamy wszechwładność podmiotu wewnątrz świata przedstawionego.
Krzysztof Obremski, Erotyka jako materia barokowego konceptu, Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 4 (46), 169‑173, 1997.
Uczniowie odpowiadają na pytania podsumowujące:
Jak Jan Andrzej Morsztyn realizował w swojej twórczości zasadę konceptyzmu?
Czym jeszcze charakteryzuje się jego poezja?
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Napisz wiersz, w którym opiszesz swój zwykły dzień. Zastosuj chwyty typowe dla dworskiej poezji barokowej.

Materiały pomocnicze:

Bożena Chrząstowska, Autor - dzieło - poetyka. Problemy interpretacji w szkole, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Czesław Hernas, Literatura baroku, Warszawa 1999.
Józef Bułatowicz, Z fraszką przez stulecia (XV‑XX wiek), Kęty 2005.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się