Autor: Anna Juwan

Temat: Choroby człowieka związane ze zmianą liczby chromosomów

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Wyjaśnisz przyczynę chorób genetycznych człowieka związanych ze zmianą liczby chromosomów.

• Omówisz objawy chorób człowieka związanych ze zmianą liczby chromosomów: zespołu Downa, zespołu Edwardsa, zespołu Pataua, zespołu Turnera, zespołu Klinefeltera, trisomii chromosomu X, zespołu Jacobsa.

• Określisz wyżej wymienione choroby na podstawie kariotypu.

• Wskażesz zależność między prawdopodobieństwem wystąpienia niektórych chorób genetycznych a wiekiem ciężarnej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem komputera;

• ćwiczenia interaktywne;

• praca z filmem;

• gra dydaktyczna;

• mapa pojęć.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują cele lekcji oraz określają kryteria sukcesu.

2. Rozmowa wprowadzająca. Nauczyciel, odwołując się do wiedzy uczniów zdobytej na wcześniejszych zajęciach, zadaje pytania:
   – Jak powstają mutacje chromosomowe liczbowe?
   – Jakie są najważniejsze czynniki mutagenne, które mogą przyczyniać się do powstawania mutacji w materiale genetycznym?

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium („Film”). Nauczyciel odtwarza na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika film. Następnie prosi podopiecznych, by pracując indywidualnie, opisali objawy najczęściej występujących chorób związanych ze zmianą liczby chromosomów (polecenie nr 1) oraz określili zależność między prawdopodobieństwem wystąpienia niektórych chorób genetycznych a wiekiem ciężarnej (polecenie nr 2). Uczniowie konsultują swoje rozwiązania z osobą z pary.

2. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Grupy losują po trzy kartki z zagadnieniami (zob. materiały pomocnicze). Zadaniem grup jest ułożenie pytań do wylosowanych zagadnień. Każda grupa zadaje pytania dla trzech pozostałych grup. Za poprawne udzielenie odpowiedzi grupa otrzymuje 1 punkt. Wygrywa grupa, która zdobędzie największą liczbę punktów.

3. Uczniowie przygotowują w parach mapę pojęć dotyczącą tematu zajęć. Wybrana para przedstawia wyniki swojej pracy na forum klasy.

4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie rozwiązują samodzielnie ćwiczenie nr 7 (w którym mają za zadanie – na podstawie tekstu źródłowego – podać prawdopodobną przyczynę faktu, że trisomia 21 pary chromosomów stanowi znaczny procent aneuploidii u noworodków) z sekcji „Sprawdź się”. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie rozwiązują ćwiczenie nr 2 (typu „prawda/fałsz”) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie przygotowują podobne zadanie dla osoby z pary: wymyślają trzy prawdziwe lub fałszywe zdania dotyczące tematu lekcji. Uczniowie wykonują ćwiczenie otrzymane od kolegi lub koleżanki.

2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 3 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

2. Dla chętnych: Wykonaj ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Film” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.