Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Podbój państw hellenistycznych. Rzymski imperializm i logika jego działania

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.

2) charakteryzuje organizację armii oraz etapy ekspansji rzymskiej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa przyczyny słabości państw hellenistycznych w starciach z Rzymem;

• rozumie genezę pojęcia „imperium” i odnosi go do polityki zagranicznej republiki rzymskiej na wschodzie w II w. p.n.e.

• wyjaśnia, czemu służyła rzymska deklaracja o „wyzwoleniu Hellady” ze 196 r. p.n.e.

• ustala, jak to się stało, że Rzymianie zdominowali największe potęgi świata greckiego.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• analiza tekstu źródłowego,

• mapa myśli,

• dyskusja dydaktyczna

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefon z dostępem do internetu;

• projektor.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy, sześć lub dziewięć grup (w zalezności od liczebności klasy). Każda powinna zapoznać się częścią e‑materiału i fragmentem mapy interaktywnej poświęconych jednemu z trzech wielkich państw hellenistycznych: Macedonii, państwa Seleukidów oraz Egiptowi. Nauczyciel prosi o zwrócenie uwagi na klęski w starciach z Rzymem i wewnętrzne słabości tych krajów.

Faza wstępna

1. Nauczyciel określa temat lekcji: będzie on dotyczył podboju państw hellenistycznych przez Rzym, ale z naciskiem na pojęcia takie jak „imperium” oraz „polityka imperialna”.

2. Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie poznanych już państw, które nazywamy hellenistycznymi. Jeśli uczniowie nie pamiętają, zadaje pytania pomocnicze, nawiązując do podstawowej wiedzy o Aleksandrze Wielkim i jego następcach.

Faza realizacyjna

1. Mapa myśli. Nauczyciel pisze na tablicy frazę „polityka imperialna/imperializm” i prosi uczniów o określenie, z czym im się ten termin kojarzy. Wybrany uczeń  wypisuje pomysły innych uczniów na tablicy.

2. Następnie nauczyciel prosi uczniów o zajęcie miejsc w ramach swoich grup, na które klasa została podzielona przed lekcją. Wyświetla na ekranie mapę interaktywną. Każda grupa ma kilka minut (czas wyznacza prowadzący) na opowiedzenie o „swoim” kraju hellenistycznym pozostałym grupom. Nauczyciel stara się aktywizować uczniów, prosi, aby w każdej grupie inna osoba charakteryzowała dzieje polityczne i sytuację wewnętrzną danego kraju. Jednocześnie zachęca członków pozostałych grup do zadawania pytań: dlaczego państwa popadały w konflikt z Rzymem? Jaki był efekt tych sporów? Czy dochodziło do aneksji? Czy Rzym od razu wzbogacał się terytorialnie kosztem słabszych potęg? Po zakończeniu nauczyciel podsumowuje wypowiedzi każdej z grup.

3. Jeśli uczniowie sami nie poruszyli tego tematu w czasie prezentacji, nauczyciel zadaje pytanie: dlaczego nie dochodziło do natychmiastowych aneksji? Nauczyciel daje uczniom czas na dyskusję między sobą. Jeśli kluczowe wnioski nie padną ze strony uczniów, wskazuje na rachunek ekonomiczny: konieczność utrzymywania armii na odległych od Italii terenach, a następnie przechodzi do następnego punktu lekcji.

4. Nauczyciel wyświetla na projektorze następującą definicję, o przeczytanie której prosi jednego z uczniów: „imperium (od łac. imperare – rządzić, rozkazywać) – początkowo termin oznaczający zakres władzy (militarnej, cywilnej lub kapłańskiej) najwyższych urzędników starożytnego Rzymu”. Pod definicją znajduje się cytat z Polibiusza dostępny też w e‑materiale (rozdział „Rzymianie wobec państwa Seleukidów i Egiptu Ptolemeuszy”), który również może przeczytać jeden z uczniów. Po przeczytaniu definicji i cytatu nauczyciel pyta uczniów: czym w takim razie w mentalności ludzi świata antycznego mogło być imperium? Czy ich definicja pokrywałaby się z naszą? Czy bezpośrednio kontrolowane terytorium jest tu czynnikiem decydującym? Uczniowie zgłaszają swoje propozycje.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o podsumowanie dotychczas zebranych informacji. Jeśli w ostatnich wnioskach nie padło wyraźnie, że imperium Rzymu w tym czasie opierało się bardziej na jego respektowaniu i stosowaniu się do jego rozkazów niż do bezpośredniej kontroli nad danym terenem, nauczyciel może zwrócić na to uwagę. Pyta uczniów, czy potrafią podać przykład innego państwa antycznego, które w podobny sposób pojmowało swoje imperium.

2. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania:

• Co na zajęciach wydało wam się ważne i ciekawe?

• Co było łatwe, a co trudne?

• Jak możecie wykorzystać wiadomości, które dziś zdobyliście?

Chętni lub wybrani uczniowie podsumowują zajęcia.

Praca domowa:

1. W krótkiej notatce ustosunkuj się do określenia historyczki Mary Beard, że Imperium Romanum w czasach republiki rzymskiej można nazwać „imperium posłuszeństwa”.

2. Korzystając z materiałów pomocniczych, zwięźle opisz przyczynę, dla której dane państwo hellenistyczne (np. to samo, które opracowywałeś/opracowywałaś w ramach pracy w grupie) lub jego część stały się ostatecznie rzymską prowincją.

Materiały pomocnicze:

Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.

Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

Wipszycka E., Bravo B., Historia starożytnych Greków. Tom 3: Okres hellenistyczny, Warszawa 2018.

Ziółkowski A.,Historia Rzymu, Poznań 2008.

oraz

Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XXXV–XL, Wrocław 1981.

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XLI–XLV, Wrocław 1982.

Polibiusz, Dzieje, t.1, Wrocław 2005.

Polibiusz, Dzieje, t.2, Wrocław 2005.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa interaktywna może zostać wykorzystana do opracowania przez uczniów pewnego rodzaju symulacji przedstawiającej zmiany granic na przestrzeni ponad stu lat i poszerzanie się terytorium pod władzą Rzymu.