Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Z teki Grottgera – powstanie styczniowe w malarstwie Artura Grottgera i poemacie Marii Konopnickiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura uzupełniająca

21) Maria Konopnicka, wybór wierszy;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

omówi, jaki wpływ miała klęska powstania styczniowego na kulturę polską.
pozna i porówna fragmenty poematu Marii Konopnickiej Wojna. Z teki Grottgera, będącego poetycką ilustracją do cyklu rycin Artura Grottgera Wojna;
odkryje sens ideowy twórczości polskich artystów okresu popowstaniowego (Konopnickiej, Grottgera);
zrozumie postawę społeczeństwa, które przeżyło klęskę powstania, a mimo to utrwalało polskość w tradycji i kulturze.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj” lekcji „Z teki Grottgera – powstanie styczniowe w malarstwie i poezji”. Przypominają sobie także utwory literackie i malarskie, których tematem jest powstanie styczniowe.

Faza wprowadzająca:

Na tablicy nauczyciel zapisuje słowa: bunt, spisek, powstanie i prosi uczniów o wpisanie definicji, skojarzeń w formie mapy myśli. W trakcie notowania może zrodzić się dyskusja, którą moderuje prowadzący: Dlaczego ludzie się buntują? Przeciwko czemu, komu? W nawiązaniu do dyskusji wybrani lub pasjonujący się historią uczniowie omawiają okoliczności wybuchu powstania styczniowego, którą warto zakończyć notatką w punktach.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla na tablicy galerię interaktywną. Prosi, by uczniowie obejrzeli prace z cyklu Wojna Artura Grottgera i w parach opisali, co przedstawiają poszczególne sceny. Następnie w kilkuosobowych grupach porównują wybraną scenę autorstwa Grottgera z przypisaną jej ekfrazą Konopnickiej. Opisują, w jaki sposób poetka nawiązuje do dzieła malarza. Liderzy grup prezentują odpowiedzi. Uczniowie notują w zeszytach wnioski z pracy.
Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych. Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące:
- Jaki wpływ miała klęska powstania styczniowego na kulturę polską?
- Jaki sens ideowy można odkryć w twórczości polskich artystów okresu popowstaniowego?

Praca domowa:

Wybierz jedną z rycin Artura Grottgera i opisz ją, porównując z odpowiednim fragmentem poematu Konopnickiej. Zwróć uwagę na aspekty, jakie były poruszane na lekcji.

Materiały pomocnicze:

Artur Grottger, Warszawa, Polonia, Lituania, Wojna, Warszawa 1994.
Paulina Małochleb, Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej, Warszawa - Toruń 2014.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się