1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z fragmentem poematu Marii Konopnickiej, który jest wprowadzeniem do utworu i poetyckim opisem obrazu I Pójdź ze mną przez padół płaczu. Odpowiedz, w jakim celu anioł zabiera malarza w łez dolinę.

Fragment
Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

I.
[…]
Sam, w czterech ścianach, co mnie zamykały,
Z myślami memi w świat smętkiem zczerniały,
Z dłonią na oczach, przed pustą sztalugą
Zadumałem się głęboko i długo.
Bo już mnie chwytał ten duch, co po ziemi
Mogił przelata skrzydłami mrocznemi
I krzywdy ludów, i stare cierpienia
W piorun przekuwa i w burzę zamienia,

[…]  Przede mną, u proga,
Postać się jakaś przejrzysta bieliła.
Ledwom ją uczuł, już była mi droga,
Już mi szły od niej moc jakaś i siła,
Już serce drżące z piersi mi się rwało
Za tą dziewiczą, milczącą i białą.
Ponad jej czołem, jak tchnienie wilgotne,
Gdy na zwierciadło rzuca pary mętne,
Takie się światło paliło ulotne,
Bez złotych blasków, przyćmione i smętne.
Wielem zapomniał od onej godziny;
Lecz dotąd widzę ten u jej warkoczy
Miesięczny płomyk, srebrzysty i siny,
A także głos jej pomnę — i jej oczy.
[…]

Czy znasz anioły, które w pustych chatach
U wygaszonych ognisk siedzą ciche,
A głowy mają w piorunowych kwiatach
I usypiają dzieciąteczka liche
Pieśnią, co będzie im się kiedyś śniła
Aż po wiek życia?... Ona taką była.
Więc patrząc na nią strwożyłem się w sobie
I rzekłem: »Oto jest z tych bożych jedna,
Co w ciemnym lampy zapalają grobie
I zapomniane prochy biorą ze dna
Na siew przyszłości«. — I wstrzęsło się moje
Serce nadzieją wielką — i omdlało.
Aż ona, widząc, że tak przed nią stoję,
Dłoń, jak mgłę, lekką podniosła i białą,
A obróciwszy się na zmierzchy sine:
— »Idź za mną — rzekła — pójdziem w łez dolinę«.

4 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa – Lublin – Łódź – Kraków 1915, s. 2–4.
R1EUru0YWlJeQ
(Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z fragmentem ekfrazy Marii Konopnickiej do II ryciny Artura Grottgera Kometa. Co w podanym fragmencie symbolizuje to astralne zjawisko? Wybierz właściwą odpowiedź.
Zapoznaj się z fragmentem ekfrazy Marii Konopnickiej do II ryciny Artura Grottgera Kometa. Co w podanym fragmencie symbolizuje to astralne zjawisko? Wybierz właściwą odpowiedź.
Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

Naraz — głos jeden pękł, jak struna szklana,
A w głosie taka była ostrość bólu,
Że oczy moje pobiegły, jak strzały,
Za krzykiem w górę — i w górze zostały.
Tam, na północy, jak złota głowica
Wyrzuconego w błękity sztyleta
I jako żagiew, co śmierć ją podsyca,
Trupią jasnością gorzała — kometa.

5 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa – Lublin – Łódź – Kraków 1915, s. 6.
R1boD69nl7BHH
Możliwe odpowiedzi: 1. przeznaczenie, los, 2. ważny „znak nieba” zapowiadający wyjątkowe wydarzenie, 3. katastrofę, nieszczęścia oraz choroby, 4. gwiazdę przewodnią zwiastującą narodziny mesjasza
11
Ćwiczenie 3

W jakim znanym ci dziele opisane jest zjawisko spadającej komety? Rozpoznaj cytat, zapisz autora i tytuł.

Dziś oczy i myśl wszystkich pociąga do siebie
Nowy gość dostrzeżony niedawno na niebie:
Był to kometa pierwszej wielkości i mocy,
Zjawił się na zachodzie, leciał ku północy
Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,
Jakby chciał zająć puste miejsce Lucypera,
Warkocz długi w tył rzucił, i część nieba trzecią
Obwinął nim, gwiazd krocie zagarnął jak siecią,
I ciągnie je za sobą, a sam wyżej głową
Mierzy, na północ, prosto w gwiazdę biegunową.

R80b1FY5t6lex
(Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 4

Do którego obrazu Artura Grottgera powstał poniższy fragment poematu Marii Konopnickiej? Wybierz właściwy tytuł spośród podanych.

Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

W sadzie, u płota, urodna i młoda
Stała kobieta z dzieciątkiem maleńkim
U piersi, z oczu spuszczonych ku ziemi
Sypiąca łzami, jak skrami srebrnymi.
Więc zapatrzony w Dolores tę białą,
Stanąłem. Tętent ucichał w oddali.
Kurzawa spadła i tylko zostało
Drżenie w zbóż młodych chwiejącej się fali
I droga, w słońcu lekkim pyłem wzdęta,
I jakaś straszna pustka i przeklęta...

6 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa - Lublin - Łódź - Kraków 1915, s. 12.
RsgVn8xhWvefJ
Możliwe odpowiedzi: 1. III Losowanie rekrutów, 2. IV Pożegnanie, 3. V Pożoga
21
Ćwiczenie 5

Porównaj obraz wojny przedstawiony przez Marię Konopnicką w zacytowanej poniżej rozbudowanej apostrofie oraz IX rysunek z cyklu Wojna Artura Grottgera zatytułowany Już tylko nędza. Jak ukazuje to artysta malarz, a jak poetka?

Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

O wojno!
Nie przeleciałaś ty nad ziemią cwałem,
Nie przeleciałaś ty nad polem zbrojno,
Ale wężowem i ohydnem ciałem
Do cichych wpełzłaś gniazd, aby je skalać
I oczy piskląt krwią matczyną zalać!

7 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa - Lublin - Łódź - Kraków 1915, s. 33.
R1EUru0YWlJeQ
(Uzupełnij).
311
Ćwiczenie 6

Uzupełnij puste pola mapy myśli, dopisując elementy religijne oraz narodowe, które dostrzegasz w podanym fragmencie poematu Marii Konopnickiej i na obrazie X Artura Grottgera Świętokradztwo.

R1IaMj3BsSmhp
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Dzieła Artura Grottgera i Marii Konopnickiej
    • Elementy należące do kategorii Dzieła Artura Grottgera i Marii Konopnickiej
    • Nazwa kategorii: elementy religijne
      • Elementy należące do kategorii elementy religijneKoniec elementów należących do kategorii elementy religijne
    • Nazwa kategorii: elementy narodowe
      • Elementy należące do kategorii elementy narodoweKoniec elementów należących do kategorii elementy narodowe
      Koniec elementów należących do kategorii Dzieła Artura Grottgera i Marii Konopnickiej
Rc96r8PMkIH81
(Uzupełnij).
Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

A to, co oczy moje tam widziały,
Nigdy nie będzie nikomu wiadomem.
To tylko powiem, że Chrystus zczerniały
Głowę na krzyżu odwrócił ze sromem
Od onej zgrozy i na pierś ją skłonił,
I wielkie, krwawe łzy po licu ronił.

9 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa - Lublin - Łódź - Kraków 1915, s. 37.
31
Ćwiczenie 7

Na przykładzie podanego fragmentu poematu i obrazu X Świętokradztwo wyjaśnij, czemu służy zespolenie religii i walki narodowowyzwoleńczej w dziełach Artura Grottgera i Marii Konopnickiej.

Maria Konopnicka Wojna. Z teki Grottgera. Poezje

A to, co oczy moje tam widziały,
Nigdy nie będzie nikomu wiadomem.
To tylko powiem, że Chrystus zczerniały
Głowę na krzyżu odwrócił ze sromem
Od onej zgrozy i na pierś ją skłonił,
I wielkie, krwawe łzy po licu ronił.

9 Źródło: Maria Konopnicka, Wojna. Z teki Grottgera. Poezje, Warszawa - Lublin - Łódź - Kraków 1915, s. 37.
R1EUru0YWlJeQ
(Uzupełnij).
3
Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z definicją mitologizacji, a następnie z fragmentem książki Pauliny Małochleb. Zaznacz te czynniki, które według autorki eseju sprzyjają mitologizacji powstania styczniowego w pracach – nie tylko cyklu Wojna – Artura Grottgera.

Paulina Małochleb Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej

Współczesnemu odbiorcy kultury mitologizowaniemitologizacjamitologizowanie powstania styczniowego kojarzy się przede wszystkim z twórczością Artura Grottgera. […] Legenda powstania została […] u niego ugruntowana - wszystkie postacie z kartonów mają rysy świętych (nie zaś żołnierzy‑powstańców), nie działają, a realizują liturgię narodową. Owa liturgia zostaje wprowadzona na prawach sublimacjisublimacjasublimacjikonsolacjikonsolacjakonsolacji zarazem, podniesienie walki do poziomu ofiary ma ułatwić przyjęcie i przeżycie klęski, dlatego też - i to jeden z podstawowych rysów legendy powstańczej - uruchamia się tryb refleksji uładzony i niesprzeczny. Jak wskazuje Ewa Paczoska, Grottger pragnął stworzyć wzorzec polskości, musiał więc sięgnąć po taką poetykę, która uniemożliwiałaby jakiekolwiek przekształcenia, unieruchamiałaby obraz powstania, a nie czyniła go podatnym na reinterpretacje.
U Grottgera - widzianego przez pryzmat nie narodowy, ale genderowy1genderowy - znaleźć można ilustrację fabularnego schematu o podziale ról na aktywne męskie i bierne kobiece. Artysta, malując zarówno kobiece, jak i męskie oddanie powstaniu, dzieli role na „ofiarnicze” i „melodramatyczne” - mężczyźni działają w sposób czynny, podczas gdy kobiety ofiarowują swoje bierne cierpienie, pozwalają na pewnego rodzaju ograbienie przez ojczyznę, poświęcają jej żałobę i ból wynikający z rozstania (Widzenie, Branka, Pożegnanie, Pożegnanie powstańca). Domeną kobiety jest modlitwa (Obrona dworu, Lud w kościele), porządek symboliczny - zarówno religijny, jak i narodowy: to kobieta staje się u Grottgera strażniczką pamięci (Wdowa). Świat popowstaniowy to właśnie świat kobiet - samotnych, pogrążonych w cierpieniu (Żałobne wieści, Na pobojowisku), uznających jednak wyższość Ojczyzny nad wartościami osobistymi. Dla Grottgera kobieta, choć ograniczona do sfery symbolicznej, nie jest figurą o mniejszym znaczeniu niż postać męska - to właśnie kobieca bohaterka otwiera możliwość transcendencji, wprowadza element metafizyczny: osieroconej ukazuje się Maryja (Widzenie), nad nią, porzuconą, czuwa duch‑opiekun (Duch).
To Grottger w swoich obrazach mityzował powstanie jako pierwszy, wpisywał je w schemat heroiczny, co w latach 60. XIX wieku nie było wcale jeszcze popularne. U niego ukształtował się więc mit udziału w powstaniu jako wyrazu „Ja”, wcielenie jednostkowej podmiotowości, woli Ducha, nie zaś wynik przymusu wywieranego przez wspólnotę narodową. Jego postacie świadomie wybierają drogę poświęcenia, walki, heroicznej śmierci.

10 Źródło: Paulina Małochleb, Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej, Warszawa - Toruń 2014, s. 186–187.
RSZ9SFcYAZm0k
Możliwe odpowiedzi: 1. Przedstawione postaci zostały poddane sakralizacji., 2. W kreowaniu obrazu powstania pomaga mechanizm obronny społeczeństwa przed przyjęciem prawdy o klęsce i czynnik pocieszenia, a nie obiektywne fakty., 3. Powstanie styczniowe nie jest poddawane wyjaśnieniom i dyskusjom – analizie przyczyn klęski., 4. Nie ma wyraźnego podziału ról płciowych – kobiety i mężczyźni są przedstawieni w dziełach na równych prawach., 5. Pomiędzy ojczyzną a rodziną można postawić znak równości., 6. Romantyczne, czyli indywidualistyczne pojmowanie roli powstańca., 7. Pokazanie bohaterszczyzny i brawury jako cech istotnych w poświęcaniu się w walce za ojczyznę.
1
Praca domowa
Wybierz jedną z rycin Artura Grottgera i porównuj ją z odpowiednim fragmentem poematu Marii Konopnickiej. Zwróć uwagę na aspekty, jakie były poruszane na lekcji.
Wybierz jedną z rycin Artura Grottgera i porównuj ją z odpowiednim fragmentem poematu Marii Konopnickiej. Zwróć uwagę na aspekty, jakie były poruszane na lekcji.
konsolacja
mitologizacja
sublimacja