Dla nauczyciela
Autor: Grzegorz Samotiuk
Przedmiot: historia
Temat: Najstarsze źródła dotyczące dziejów Polski
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum,
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
IX 1. Polska w okresie wczesnopiastowskim.
Uczeń:
1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;
zakres rozszerzony
IX 2. Polska w okresie wczesnopiastowskim.
Uczeń:
2) charakteryzuje organizację państwa wczesnopiastowskiego;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne:
Uczeń:
poznaje różne rodzaje najstarszych źródeł dotyczących dziejów Polski;
wyjaśnia rolę Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Widukinda, Thietmara, w utrwalaniu historii początków naszego kraju;
omawia treść odpisu dokumentu Dagome iudex;
ocenia wiarygodność poznawanych źródeł.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
wykład;
analiza tekstu źródłowego;
dyskusja;
pogadanka;
metoda jigsaw;
praca z multimedium.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Przed lekcją
Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Najstarsze źródła dotyczące dziejów Polski”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.
Faza wstępna
Nauczyciel podaje temat i zapoznaje uczniów z celami zajęć. Na dzisiejszej lekcji dowiedzą się oni m.in.:
kiedy powstały najstarsze źródła mówiące o Polsce,
jaką formę i charakter mają najstarsze źródła dotyczące ziem polskich,
kto spisywał najstarsze dzieje Polski,
w jakim stopniu najstarsze źródła dotyczące Polski są wiarygodne.
Prowadzący prosi uczniów, aby przypomnieli, czym są źródła historyczne i na jakie rodzaje się dzielą. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje.
Nauczyciel pyta uczniów, czy znają przykłady źródeł historycznych dotyczących średniowiecznej Polski – jak najwcześniejszych. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, nauczyciel weryfikuje ich odpowiedzi, udzielając im informacji zwrotnej.
Faza realizacyjna
Nauczyciel przedstawia krótko legendarnych władców i początki historycznej państwowości Polski. Następnie wyświetla mapę posiadłości Mieszka I (civitas Schinesghe) i ją omawia. Nauczyciel przytacza słowa prof. Krzemienieckiego o tym, że o państwowości Polski możemy mówić dopiero od czasów Mieszka i Bolesława Chrobrego.
Nauczyciel mówi, że ważnym źródłem nawiązującym do najwcześniejszych dziejów Polski jest datowany na połowę IX w. tzw. Geograf Bawarski, czyli Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju, i wymienia przykłady plemion, które figurują w zapiskach, a które uważamy za polskie: Lędzianie, Wolinianie, Wiślanie, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie.
Praca metodą jigsaw. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”, odnoszący się do jednego typu źródeł opisujących najwcześniejsze dzieje ziem polskich (roczniki, kroniki, żywoty, dokumenty). Po zakończeniu pracy uczniowie zmieniają zespoły tak, by w każdym znalazła się przynajmniej jedna osoba z poprzednich grup. Uczniowie dzielą się wiedzą zdobytą wcześniej i uczą się od siebie nawzajem. Następnie chętne/wybrane osoby omawiają przydzielone zagadnienia. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.
Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Uczniowie zapoznają się z pierwszym filmem edukacyjnym. Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie nr 1: „Zapoznaj się z filmem i na jego podstawie wyjaśnij, dlaczego do źródeł pisanych powstałych kilkaset lat po opisywanych wydarzeniach należy podchodzić ostrożnie”, a także polecenie nr 2: „Wskaż powód powstania kroniki Ibrahima ibn Jakuba. Omów, w jaki sposób powód ten wpłynął na treść kroniki”. Poleca uczniom, aby w dotychczasowych grupach opracowali odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź.
Następnie nauczyciel odtwarza drugi z filmów. Tym razem uczniowie w parach. Analizują treść polecenia nr 3: „Dokonaj własnej oceny najstarszych rodzimych źródeł dotyczących dziejów Polski. Wymień zalety i wady tych źródeł”, dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane grupy omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.
Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 6 z sekcji „Sprawdź się”, analizując fragment kroniki Wincentego Kadłubka. Nauczyciel omawia odpowiedzi uczniów.
Faza podsumowująca
Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie jak największej liczby kronikarzy, których poznali na zajęciach, i podanie ich narodowości. Wybrana osoba z klasy zapisuje wymienionych kronikarzy na tablicy.
Nauczyciel wyświetla na ekranie ćwiczenie 3. Uczniowie dopasowują w tabelce do każdej kategorii źródeł tytuł oraz osoby związane ze źródłem.
Nauczyciel inicjuje krótką rozmowę. Czego uczniowie się nauczyli? Co było dla nich trudne? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.
Prowadzący na koniec omawia przebieg zajęć i ocenia słownie pracę uczniów.
Praca domowa:
Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.
Omów (może być w formie prezentacji multimedialnej) metodę dendrochronologiczną, wykorzystywaną w badaniach początków państwa polskiego.
Materiały pomocnicze:
J. Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, Warszawa 1988.
Gall Anonim, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, Wrocław 1996.
T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, Rzeszów 1997.
Wiek V‑XV w źródłach, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie na podstawie materiałów filmowych przygotowują prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.