Autor: Grzegorz Samotiuk

Przedmiot: historia

Temat: Najstarsze źródła dotyczące dziejów Polski

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, 

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IX 1. Polska w okresie wczesnopiastowskim.

Uczeń:

1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;

zakres rozszerzony

IX 2. Polska w okresie wczesnopiastowskim.

Uczeń:

2) charakteryzuje organizację państwa wczesnopiastowskiego; 

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• poznaje różne rodzaje najstarszych źródeł dotyczących dziejów Polski;

• wyjaśnia rolę Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Widukinda, Thietmara, w utrwalaniu historii początków naszego kraju;

• omawia treść odpisu dokumentu Dagome iudex;

• ocenia wiarygodność poznawanych źródeł.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• wykład;

• analiza tekstu źródłowego; 

• dyskusja; 

• pogadanka;

• metoda jigsaw;

• praca z multimedium.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Najstarsze źródła dotyczące dziejów Polski”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i zapoznaje uczniów z celami zajęć. Na dzisiejszej lekcji dowiedzą się oni m.in.:

• kiedy powstały najstarsze źródła mówiące o Polsce,

• jaką formę i charakter mają najstarsze źródła dotyczące ziem polskich,

• kto spisywał najstarsze dzieje Polski,

• w jakim stopniu najstarsze źródła dotyczące Polski są wiarygodne.

2. Prowadzący prosi uczniów, aby przypomnieli, czym są źródła historyczne i na jakie rodzaje się dzielą. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje.

3. Nauczyciel pyta uczniów, czy znają przykłady źródeł historycznych dotyczących średniowiecznej Polski – jak najwcześniejszych. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, nauczyciel weryfikuje ich odpowiedzi, udzielając im informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przedstawia krótko legendarnych władców i początki historycznej państwowości Polski. Następnie wyświetla mapę posiadłości Mieszka I (civitas Schinesghe) i ją omawia. Nauczyciel przytacza słowa prof. Krzemienieckiego o tym, że o państwowości Polski możemy mówić dopiero od czasów Mieszka i Bolesława Chrobrego.

2. Nauczyciel mówi, że ważnym źródłem nawiązującym do najwcześniejszych dziejów Polski jest datowany na połowę IX w. tzw. Geograf Bawarski, czyli Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju, i wymienia przykłady plemion, które figurują w zapiskach, a które uważamy za polskie: Lędzianie, Wolinianie, Wiślanie, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie.

3. Praca metodą jigsaw. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”, odnoszący się do jednego typu źródeł opisujących najwcześniejsze dzieje ziem polskich (roczniki, kroniki, żywoty, dokumenty). Po zakończeniu pracy uczniowie zmieniają zespoły tak, by w każdym znalazła się przynajmniej jedna osoba z poprzednich grup. Uczniowie dzielą się wiedzą zdobytą wcześniej i uczą się od siebie nawzajem. Następnie chętne/wybrane osoby omawiają przydzielone zagadnienia. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

4. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Uczniowie zapoznają się z pierwszym filmem edukacyjnym. Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie nr 1: „Zapoznaj się z filmem i na jego podstawie wyjaśnij, dlaczego do źródeł pisanych powstałych kilkaset lat po opisywanych wydarzeniach należy podchodzić ostrożnie”, a także polecenie nr 2: „Wskaż powód powstania kroniki Ibrahima ibn Jakuba. Omów, w jaki sposób powód ten wpłynął na treść kroniki”. Poleca uczniom, aby w dotychczasowych grupach opracowali odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź.

5. Następnie nauczyciel odtwarza drugi z filmów. Tym razem uczniowie w parach. Analizują treść polecenia nr 3: „Dokonaj własnej oceny najstarszych rodzimych źródeł dotyczących dziejów Polski. Wymień zalety i wady tych źródeł”, dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane grupy omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.

6. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 6 z sekcji „Sprawdź się”, analizując fragment kroniki Wincentego Kadłubka. Nauczyciel omawia odpowiedzi uczniów.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie jak największej liczby kronikarzy, których poznali na zajęciach, i podanie ich narodowości. Wybrana osoba z klasy zapisuje wymienionych kronikarzy na tablicy.

2. Nauczyciel wyświetla na ekranie ćwiczenie 3. Uczniowie dopasowują w tabelce do każdej kategorii źródeł tytuł oraz osoby związane ze źródłem.

3. Nauczyciel inicjuje krótką rozmowę. Czego uczniowie się nauczyli? Co było dla nich trudne? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

4. Prowadzący na koniec omawia przebieg zajęć i ocenia słownie pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.

2. Omów (może być w formie prezentacji multimedialnej) metodę dendrochronologiczną, wykorzystywaną w badaniach początków państwa polskiego.

Materiały pomocnicze:

J. Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, Warszawa 1988.

Gall Anonim, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, Wrocław 1996.

T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, Rzeszów 1997.

Wiek V‑XV w źródłach, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie na podstawie materiałów filmowych przygotowują prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.