Dla nauczyciela

Autor: Sabina Świtała

Przedmiot: Język polski

Temat: Operacje na słowach w poezji Józefa Czechowicza i Jalu Kurka

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
8) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję, kontaminację, metonimię, synekdochę, synestezję, odmiany inwersji, gradację; określa ich funkcje;
11) porównuje różnorodne propozycje odczytania tego samego utworu literackiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • rozpoznaje, nazywa i określa funkcje środków stylistycznych obecnych w utworach (np. epitet, metafora, elipsa, porównanie);

  • opisuje sytuację liryczną w utworze;

  • charakteryzuje podmiot liryczny i adresata tekstu.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem komputera;

  • praca z tekstem;

  • rozmowa kierowana.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • wiersze z lukami.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

  2. Nauczyciel prosi również, aby uczniowie przypomnieli sobie środki stylistyczne poznane w szkole podstawowej i w szkole ponadpodstawowej. Mogą przygotować słowniczek środków stylistycznych, w którym, oprócz wybranych definicji środków, znajdą się ich przykłady.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel dzieli uczniów na pary. Każdej z nich przydziela wiersz z lukami do uzupełnienia. Połowa klasy otrzyma wiersz Jalu Kurka Poezja, druga połowa Żal Józefa Czechowicza (nauczyciel usuwa z wierszy wybrane słowa, np. z utworu Kurka kotwicą, dym, zegarem; z utworu Czechowicza dniach, ludów, ludzi).

  2. Uczestnicy zajęć uzupełniają luki swoimi propozycjami słów. Następnie odczytują wiersze na forum.

  3. Nauczyciel pyta: czym kierowali się przy wyborze słów, co było dla nich ważne, na co zwracali uwagę?

  4. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

  1. Prowadzący prezentuje nagranie recytacji wiersza Jalu Kurka. Po wysłuchaniu materiału pary, które uzupełniały tekst tego autora, weryfikują swoje odpowiedzi. Wszyscy uczniowie rozmawiają o wprowadzonych przez autora słowach, nazywają środki artystyczne, których częścią są brakujące słowa, podają swoje propozycje odczytań. Jeśli uczniowie nie odwołują się do założeń Awangardy Krakowskiej, nauczyciel zadaje pytania pomocnicze.

  2. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel wyświetla treść ćwiczenia nr 1, 2, 3 z sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie rozwiązują je wspólnie na forum klasy.

  3. Nauczyciel prezentuje drugie multimedium - recytację wiersza Józefa Czechowicza. Po wysłuchaniu całego utworu pary, które uzupełniały tekst tego autora, weryfikują swoje odpowiedzi. Następnie uczestnicy zajęć rozmawiają o środkach artystycznych skupionych wokół słów, które usunął nauczyciel, nazywają te środki, podają swoje propozycje ich odczytań. Jeśli uczniowie nie odwołują się do założeń Awangardy Lubelskiej, nauczyciel zadaje pytania pomocnicze.

  4. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę. Prosi, aby chętni uczniowie wpisali w jednej kolumnie podobieństwa, które zauważają między tekstami Kurka i Czechowicza, w drugiej różnice.

  2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Napisz interpretację poznanego na zajęciach utworu Jalu Kurka lub Józefa Czechowicza.

Materiały pomocnicze:

  • Mariusz Solecki, Słownik środków stylistycznych z przykładami, Gdańsk 2020.

  • Stanisław Jaworski, U podstaw awangardy. Tadeusz Peiper pisarz i teoretyk Kraków 1980.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium we wprowadzeniu do zajęć.

Sprawdź się