Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Badanie rozpuszczalności soli w wodzie

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

2) ocenia wiarygodność uzyskanych danych.

Cele kształcenia – wymagania szczegółowe

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

5) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Zakres rozszerzony

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

9) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje zjawiska jakie towarzyszą rozpuszczaniu soli w wodzie;

• na podstawie budowy chemicznej klasyfikuje sole do określonej grupy rozpuszczalności;

• projektuje i przeprowadza doświadczenie, podczas którego bada rozpuszczalność wybranych soli w różnych warunkach temperaturowych;

• wykorzystuje umiejętność posługiwania się krzywą rozpuszczalności soli do oceny rozpuszczalności substancji oraz typu roztworu (nasycony, nienasycony, przesycony).

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• technika zdań podsumowujących;

• eksperyment chemiczny;

• ćwiczenia uczniowskie;

• symulacja interaktywna;

• technika bateria;

• film.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca zbiorowa;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręczniki.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania: co odróżnia sole od siebie? Czy może to być również ich rozpuszczalność w wodzie? Czy znasz przykłady soli łatwo, trudno rozpuszczalnych lub praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie? Jak temperatura zmienia rozpuszczalność soli?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel przypomina uczniom czym jest rozpuszczalność. Po czym prosi o podanie czynników które mają wpływ na rozpuszczalność substancji w wodzie.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy i zadaje pytanie: Dlaczego kreda nie rozpuszcza się w wodzie, a sól kuchenna rozpuszcza? Uczniowie mogą korzystać z dostępnych źródeł informacji. Po zastanowieniu się w grupach uczniowie zapisują odpowiedzi na kartkach. Każdy lider prezentuje odpowiedź na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

2. Eksperyment uczniowski. Uczniowie pozostają w tych samych grupach. Ich zadaniem jest wykonanie polecenia nr 2 w części „Przeczytaj” e‑materiału. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia i wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Uczniowie obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy.  Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi i wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

3. Uczniowie pracują w parach z symulacją interaktywną w medium bazowym i wykonują zamieszczone tam ćwiczenia. Uczniowie sprawdzają, w jakim stopniu dana sól ulega rozpuszczeniu.

4. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie, na planszy z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co 5‑10%, zaznaczają cenkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. W przypadku, gdy bateria nie jest naładowana w 100%, zastanawiają się w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Symulacja interaktywna może być wykorzystana przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas wykonania zadania domowego. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać to narzędzie do uzupełnienia swoich luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Co jest przyczyną różnej rozpuszczalności soli w wodzie?

• Co to znaczy, że roztwór jest nasycony?

2. Nauczyciel przygotowuje narysowaną na arkuszu papieru baterię ze skalą oraz cenki dla uczniów.

3. Doświadczenie chemiczne: „Badanie rozpuszczalności soli w wodzie”

Szkło i sprzęt laboratoryjny potrzebne do przeprowadzenia doświadczenia są opisane w poleceniu nr 2 w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj'.

Odczynniki chemiczne potrzebne do przeprowadzenia doświadczenia są opisane w poleceniu nr 2 w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj”.

Instrukcje wykonania:

• Do każdej probówki wlej po 5 cmIndeks górny 3³ wody destylowanej.

• Kolejno do każdej probówki wsyp po ok. 1/3 łyżeczki danej soli i wymieszaj zawartość probówki i obserwuj zachodzące zmiany.

• Probówki z solą nierozpuszczoną podgrzewaj w płomieniu palnika i obserwuj zachodzące zmiany.

• Do probówki z ${\text{KNO}}_3$ dosypuj niewielkie ilości tej soli aż do momentu, gdy sól przestanie się rozpuszczać i za każdym razem po dosypaniu mieszaj zawartość probówki.

• Tą samą probówkę z ${\text{KNO}}_3$ umieść w płomieniu palnika i obserwuj zachodzące zmiany. Dosyp kolejno dwie porcje tej soli i za każdym razem po dosypaniu podgrzewaj w płomieniu palnika. Obserwuj zachodzące zmiany.

• Tą samą probówkę z ${\text{KNO}}_3$ umieść w zlewce z zimną wodą. Obserwuj zachodzące zmiany.

3. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

4. Karty pracy ucznia: