Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: O niezbędności i potrzebie retoryki

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;
IV. Samokształcenie.
7. wzbogaca swoją wypowiedź pozajęzykowymi środkami komunikacji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wyjaśni podstawowe założenia teorii retoryki;

  • scharakteryzuje poszczególne działy retoryki;

  • zredaguje wypowiedź z wykorzystaniem zasad retoryki;

  • oceni wpływ manipulacji na retoryczny charakter wypowiedzi.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • debata oxfordzka.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie w internecie informacji na temat słynnych mów, które wpływały na bieg historii (np. królowa Elżbieta 1, Napoleon Bonaparte, Abraham Lincoln, Emmeline Pankhurst, Martin Luther King).

  2. Chętne osoby wybierają i prezentują postaci mówców, kontekst i znaczenie ich wystąpień.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do prezentacji.

  2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu. Następnie robi krótki wykład na temat słynnych historycznych przemów, porządkując informacje zebrane wcześniej przez uczniów i nawiązując do zasad retoryki.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel inicjuje krótką rozmowę na temat: Czy retoryka jest manipulacją?. Po wypowiedziach chętnych uczniów klasa przechodzi do sekcji „Audiopowtórka”, w której został pogłębiony temat dyskusji.

  2. Uczniowie wykonują polecenie 1. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, a nauczyciel komentuje. Następnie wykonują ćwiczenia 1 i 2 i samodzielnie sprawdzają poprawność.

  3. Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie przykładów związku retoryki z działaniem – może zasugerować poszukiwanie przykładów w historii XX i XXI wieku (zapytać o mowy, które zmieniają oblicze świata, wpływają na politykę, obyczaje i kulturę). Następnie przechodzi do polecenia 2 (Zastanów się nad odpowiedzią na tytułowe pytanie: czy retoryka jest lub mogłaby być manipulacją? Zapisz swoje przemyślenia i poprzyj je przykładami.) – nauczyciel może wybrać formę debaty oksfordzkiej: podzielić klasę na dwie grupy prezentujące przeciwne stanowiska. Nauczyciel może poprosić obie grupy o wyłonienie mówców, którzy zgodnie zasadami retoryki wygłoszą krótkie przemówienia w obronie swoich stanowisk.

  4. Uczniowie zapoznają się ze schematem interaktywnym. Nauczyciel prosi jedną osobę o zrekapitulowanie wiedzy na temat działów retoryki.

  5. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują polecenie 1. Następnie wykonują polecenie 2. Nauczyciel może zaproponować alternatywę. Może podzielić klasę na trzy zespoły, które przygotują trzy mowy, po czym wybrani przedstawiciele wygłoszą je na forum klasy.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu. Na koniec prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

  2. Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom wysłuchanie w całości jednej ze słynnych historycznych mów (nawiązując do przykładów wyszukanych przez uczniów przed zajęciami lub omawianych przykładów związku retoryki z działaniem).

Praca domowa:

  1. Zgodnie z zasadami retoryki przygotuj mowę, która mogłaby przekonać szkolę do wprowadzenia retoryki jako obowiązkowego przedmiotu nauczania. Opracowując argumentację, sprawdź, jaka jest historia nauczania retoryki.

  2. Uzasadnij zdanie Cycerona: Wiedza bez elokwencji jest śmieszna, ale elokwencja bez wiedzy jest zabójcza dla społeczeństwa

Materiały pomocnicze:

  • Polonista w szkole, pod red. A. Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

  • Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom 1 i 2, praca zbiorowa, Warszawa 1984.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat interaktywny” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Schemat