Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Motywy literackie: dzieciństwo

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przypomni sobie utwory literackie, w których obecny jest motyw dzieciństwa;

  • scharakteryzuje ujęcia motywu dzieciństwa w literaturze i sztuce;

  • wzbogaci swoją wiedzę na temat rozumienia natury i roli dziecka w dziejach rozwoju kultury i sztuki.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • praca z tekstem;

  • WebQuest.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Na dwa tygodnie przed planowaną lekcją nauczyciel zapowiada, że klasa będzie pracowała metodą WebQuestu. Przedstawia uczniom temat przyszłych zajęć: Motywy literackie: dzieciństwo. Dzieli klasę na zespoły i przydziela im tematy prezentacji do przygotowania:
    – Realizacja motywu dzieciństwa w renesansie.
    – Realizacja motywu dzieciństwa w pozytywizmie.
    – Realizacja motywu dzieciństwa w literaturze wybranych epok.
    – Realizacja motywu dzieciństwa w literaturze współczesnej.
    Nauczyciel informuje uczniów, że zespoły powinny podzielić się obowiązkami tak, żeby każdy uczestnik zajęć miał swoje zadanie. Jako źródła wskazuje materiał Motywy literackie: dzieciństwo, inne materiały na portalu epodreczniki.pl, zbiory cyfrowe: Polona, Ninateka, Filmoteka Narodowa oraz inne portale gromadzące sprawdzone i opracowane zgodnie ze standardami treści. Uczniowie powinni skupić się na źródłach internetowych, ponieważ na tym polega metoda WebQuestu.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji. Uczniowie objaśniają znaczenie terminu topos, różnicują go z archetypem, wskazują inne znane im toposy w kulturze.

Faza realizacyjna:

  1. Zespoły przystępują do prezentacji efektów pracy. Grupy kolejno przedstawiają swoje tematy. Należy narzucić limit czasowy dla pojedynczej prezentacji tak, by każdy zespół miał okazję zaprezentować swój temat. Po zakończonej prezentacji każdej grupy wybrana lub chętna osoba wskazuje mocne i słabe strony wystąpienia.

  2. Uczniowie, korzystając ze zdobytych informacji oraz mapy myśli uzupełniają obie mapy z e‑materiału o własne przykłady realizacji motywu dzieciństwa z różnych epok.

  3. Uczestnicy zajęć zapoznają się z prezentacją multimedialną dotyczącą motywu dzieciństwa w sztukach plastycznych. Odpowiadają na pytanie, dlaczego motyw ten był szczególnie popularny w XIX w. Następnie w parach na podstawie różnych realizacji w sztuce definiują znaczenia motywu dzieciństwa.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie porównują ikonograficzny wizerunek dzieciństwa z obrazem, jaki wyłania się ze współczesnego języka. W tym celu zbierają przykłady określeń (np. związków frazeologicznych) dotyczących bycia dzieckiem, dziecięcych przymiotów, a następnie formułują wnioski.

  2. Po przeczytaniu wiersza Petera Handke (sekcja „Prezentacja multimedialna”) uczniowie określają wrażenia i uczucia, jakie wywołuje w nich tekst Oda do dzieciństwa.

Praca domowa:

  1. Uczniowie redagują notatkę na temat związku między założeniami ideologicznymi danej epoki a realizacją motywu dzieciństwa w kulturze.

Materiały pomocnicze:

  • Monika Bogdanowska, Topika, [w:] Retoryka, Piotr Wilczek, Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska‑Daca (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.

  • Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Prezentacja multimedialna