Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Dwa głosy z pożogi – wojenne wiersze Tadeusza Różewicza i Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Lektura obowiązkowa

33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy;

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

analizuje wiersze Tadeusza Różewicza i Krzysztofa Kamila Baczyńskiego: Rok 1939 oraz Z głową na karabinie,
nazywa środki stylistyczne i określa ich funkcje w obu wierszach,
opisuje stosunek do ojczyzny podmiotów lirycznych w wierszach Różewicza i Baczyńskiego,
uzasadnia swoje stanowisko w dyskusji na temat poświęcenia życia dla ojczyzny.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Dwa głosy z pożogi – wojenne wiersze Tadeusza Różewicza i Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z utworami literackimi w e‑materiale: Z głową na karabinie Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz Rok 1939 Tadeusza Różewicza. Przygotowują się do omówienia tekstów, szukając informacji na temat ważnych kontekstów: biograficznego i historycznoliterackiego.
Nauczyciel prosi także uczniów o zapoznanie się z blokiem tekstowym e‑materiału.
Recytacja. Chętne lub wybrane osoby przygotowują głośne czytanie utworów poetyckich Z głową na karabinie Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz Rok 1939 z elementami aktorskiej interpretacji.

Faza wprowadzająca:

Lekcja rozpoczyna się od wyświetlenia przez nauczyciela końcowych sekwencji filmu Dzień czwarty (patrz: materiały dodatkowe). Scenie śmierci Baczyńskiego towarzyszy fragment jego wiersza Pożegnanie żałosnego strzelca:
Zbyt jest trudno wrócić do was młodym, żywym,
zbyt jest trudno…
łatwo zostać bohaterem…
Jakie szczęście, że nie można tego dożyć,
kiedy pomnik ci wystawią, bohaterze,
i morderca na nagrobkach kwiaty złoży.
Nauczyciel przypomina zdanie Pigonia przytoczone we wprowadzeniu do lekcji: Należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga z brylantów. Prosi uczniów o skomentowanie obu wypowiedzi.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Wybrane przed lekcją osoby czytają głośno wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Różewicza. Uczestnicy zajęć opisują swoje pierwsze wrażenia po ich wysłuchaniu, wskazują podobieństwa i różnice między tekstami poetyckimi.
Uczniowie rozpoczynają pracę w dwóch grupach. Pierwsza będzie się zajmowała analizą wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, druga – wiersza Tadeusza Różewicza. Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z poleceniami towarzyszącymi mapie myśli. Członkowie grupy pierwszej wykonują polecenia w odniesieniu do wiersza Baczyńskiego, grupy drugiej – odnosząc się do wiersza Różewicza.
W drugiej części tej fazy lekcji członkowie obu grup wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” związane z utworem, który analizują. Następnie przedstawiają efekty swojej pracy, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

Faza podsumowująca:

Podsumowaniem lekcji jest wykonanie przez wszystkich uczestników zajęć ćw. 8 z sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie dyskutują na temat poświęcania swego życia i zdrowia dla ojczyzny. Odnoszą się do tekstów omawianych podczas lekcji oraz do innych tekstów kultury. Nauczyciel moderuje ich dyskusję i dba, by prowadziła do konkretnych wniosków.
Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.

Praca domowa:

Napisz analizę porównawczą utworu Rok 1939 i Z głową na karabinie. Twoja praca powinna liczyć przynajmniej 250 słów.

Materiały pomocnicze:

Aleksandra Okopień‑Sławińska, Semantyka wypowiedzi poetyckiej, Kraków 2001.
Kazimierz Wyka, Różewicz parokrotnie, Warszawa 1977.
Do potomnego, Finezje literackie 4/5, Ninateka
O wpływie tragicznego czasu wojny na twórczość ówczesnych poetów

• Czwarty dzień, film w reż. Ludmiły Niedbalskiej, 1984, dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się