Autorka: Marzenna Śliwka

Temat: Młodopolska kontemplacja cielesności

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• opisuje tendencje postrzegania cielesności w literaturze okresu Młodej Polski,

• interpretuje modernistyczne obrazy ukazujące malarskie wizje kobiety i śmierci,

• wyjaśnia, dlaczego w literaturze młodopolskiej śmierć była często przedstawiana pod postacią kobiety,

• porównuje sposób przedstawienia kobiecego ciała w wierszach z dwóch różnych epok.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• prezentacja multimedialna;

• śniegowa kula.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć.
   a) Dla ucznia. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał Młodopolska kontemplacja cielesności. Uczestnicy zajęć zapoznają się z treścią materiału przed lekcją.
   b) Dla nauczyciela. Nauczyciel przygotowuje prezentację multimedialną przedstawiającą malarskie wizje kobiety i śmierci. Proponowane obrazy: Marian Wawrzeniecki, Śmierć każdego ułagodzi, 1898; Jacek Malczewski, Thanatos I, 1898; Jacek Malczewski, Śmierć, 1902; Witold Pruszkowski, Spadająca gwiazda, 1884; Teodor Axentowicz, Wiosna, 1900; Władysław Ślewiński, Czesząca się, 1897.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie oglądają prezentację przygotowaną przez nauczyciela, a następnie dzielą się wrażeniami. Nauczyciel zwraca uwagę na niektóre aspekty wybranych obrazów:
   – Jakie emocje budzą w Was przedstawione dzieła?
   – Jaka kolorystyka dominuje na obrazach?
   Czy możecie określić nastrój poszczególnych obrazów?
   – W jaki sposób przedstawione zostały kobiety?
   – Jakie atrybuty znajdują się na dziełach? Jakie skojarzenia budzą? Co symbolizują?
   Nauczyciel zwraca uwagę na to, że w młodopolskim malarstwie kobieta bywa personifikacją zjawisk abstrakcyjnych (np. śmierci, wiosny, piękna), intryguje erotyzmem.

2. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracowali metodą śnieżnej kuli, poszukując odpowiedzi na pytanie: Dlaczego – Twoim zdaniem – w czasach przełomu wieków popularnym uosobieniem śmierci była postać kobiety? Pierwszy etap pracy jest indywidualny: uczniowie samodzielnie opracowują odpowiedzi, następnie łączą się w pary, konfrontując zapisane pomysły. Kolejny etap to połączenie par w zespoły 4‑osobowe, które prowadzą dyskusję i weryfikują swoje przemyślenia, a wniosek omawiany jest na forum klasy. Na każdym etapie uczniowie zapisują swoje pomysły na nowej kartce. Nauczyciel dokonuje przeglądu przedstawianych przez uczniów rozwiązań i uzupełnia je w razie potrzeby.

3. Praca z multimedium. Uczniowie w dwuosobowych zespołach zapoznają się z treścią materiału w sekcji: „Audiobook” oraz poleceniem 1 i wspólnie rozwiązują zadanie.

4. Praca w grupach. Uczniowie porównują wiersze Tetmajera i Świrszczyńskiej. W pracy wykorzystują poniższe pytania pomocnicze oraz ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”:
   – Kim jest podmiot liryczny? Jaką postawę prezentuje? (ćw. 4, 6)
   – W jaki sposób została przedstawiona kobieta? Zwróćcie uwagę na środki i obrazy poetyckie (ćw. 3, 5)
   – Jakie widzicie podobieństwa i różnice między wierszami? Zapiszcie wnioski.
   Po upływie ustalonego czasu grupy przedstawiają swoje odpowiedzi. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem zadania, udzielając uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. W rozmowie podsumowującej nauczyciel zadaje pytania: na czym polegała młodopolska skłonność do idealizowania cielesności? Czy poetyckie przedstawienia ciała były celem samym w sobie, czy też towarzyszył im jakiś głębszy sens? Czy poetyckie przedstawienia cielesności mają jakiś związek z nastrojami epoki fin de siècle?

Praca domowa:

1. W sekcji „Sprawdź się” został zacytowany wiersz Virgini intactae Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Przeczytaj go uważnie i odpowiedz pisemnie na pytania:
   – Jaką wizję cielesności przedstawił Tetmajer w swoim sonecie?
   – Jaką funkcję pełnią pytania retoryczne?
   – Jak rozumiesz ostatni wers utworu?

2. Zadanie dodatkowe dla zainteresowanych uczniów: Wskaż dowolny utwór literacki, którego tematem jest ludzkie ciało. Opisz, w jaki sposób zostało w nim przedstawione.

Materiały pomocnicze:

• Zenon Uryga, Odbiór liryki w klasach maturalnych, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

• Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2002.

• Zbiory cyfrowe Muzeum Narodowego w Warszawie.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przygotować własną prezentację multimedialną dzieł malarskich, których tematem jest kontemplacja kobiecego ciała.